فەنتازیا و نووسینەوەی خەون لەچیرۆكی پاشماوەی خێڵەكانی عەتا محەمەد

فەرهاد مستەفا
پاشماوەی خێڵەكان وەك ناونیشانی (یەكەمین) كۆمەڵە چیرۆكی عەتا محەمەدە، ناونیشانی چیرۆكێكی ناو كۆمەڵە چیرۆكەكەشە. چیرۆكەكە بەم پەرەگرافە دەستپێدەكات:
"ئەو بەیانییەی هاتینە دەرەوە منداڵێك پێشمان كەوت تا بتوانیین بەتەواوی چاومان بكەینەوەو و بەرپێی خۆمان ببینین، بە قسەكردنەكەیدا زانیمان ئاوڕی دایەوە، وتی:
ـــ ئێوە ئەوانە نین سێ مانگە كوێر بوون؟
كەسمان وەڵاممان بۆ نەدرایەوە. چونكە نەماندەزانی كوێر بووین یاخود نا، تەنها ئەوەندە نەبێت كە ئێمە سێ مانگە نەنووستووین. ل١٤"
هەر لە دەستپێكەوە ئەوەمان بۆ ڕوون دەبێتەوە كە ئێمە لە بەردەم گێڕانەوەی (خەون) یان تێكستێكی فەنتازیداین. جیا لەوەی... مەحاڵە كۆمەڵێك كەس پێكەوە نەزانن كە ئایا كوێر بوون یان نا، بەر ئەوەش دەكەوین... كە (ئێمە سێ مانگە نەنووستووین!) كە دەكرێت بڵێین... مەحاڵ دەبێتە مەحاڵتر. بەوەی ئەستەمە كەسانێك بتوانن سێ مانگ نەخەون.
تا ئەوەی بەدیار ناساندنی تێكستی فەنتازییەوە زۆر ڕانەوەستیین، وەك كورترین پێناسە بۆ ئەدەبی فەنتازی كۆمەك بەو دەربڕینەی (بۆرخیس) دەكەین، كە لەمەڕ ئەدەبی فەنتازییەوە وتوییەتی:
(هەموو ئەدەبێكی فەنتازی لەسەر چوار تەكنیكی سەرەكی دادەمەزرێت:
كتێبێك لە ناو كتێبێكی دیكەدا و كەڵك وەرگرتن لە واقع و خەون و تێكەڵبوونی هەردووكیان و گەشت بەناو كاتدا). (١.)
گەربونیادی چیرۆكی (پاشماوەی خێڵەكان) لەسەر ئەو بنەمایانە دابەشبكەین، دەگەینە ئەوەی كە بڵێین.. (پاشماوەی خێڵەكان) تێكستێكی فەنتازییە. بۆ پاسادانی ئەمەش، كەم تا زۆرێ لە ئاستی.. زمانی تێكست و تەكنیكی گێڕانەوە و بونیادە فەنتازییەكانی دیكەی دەقەكە، ڕادەوەستین.
لە سەرەتای چیرۆكەوە ئەوەمانزانی گێرەرەوە بە(جێناوی كەسی یەكەمی كۆ ـــ ئێمە) باسی (ئێمە)ی ناو فەزای چیرۆكەكە دەكات... كە سێ مانگە نەنووستووین. ئەگەر ئەمە لە(واقع)دا مەحاڵ بێت. لە(خەون)دا ڕەوایە. كەواتە ڕەوایە بیڵێینەوە... ئێمە لەبەردەمی خوێندنەوەی گێڕانەوەی(خەون)ێكداین.
لە پەڕەگرافی دواتر، منداڵەكە هەمان پرسیار دەكاتەوە:
ـــ ئێوە ئەوانە نین سێ مانگە كوێر بوون؟
ـــ برسیمانە.
ئەوەی لە دواوە دەڕۆیشت، بێ ئەوەی گوێ بداتە قسەی منداڵەكە ئەوەی گوت.)
گەر بەوردی سەرنج بدەین.. گێڕەرەوە لە(جێناوی كەسی یەكەمی كۆ"ئێمە" دەگۆڕێت بۆ جێناوی كەسی یەكەمی تاك "من"). ئەم ئاڵوگۆڕە لە تەكنیكی گێڕانەوە، لەخۆڕا نەهاتووە، هێندەی ئەوەی (عەتا محەمەد) زۆر بەسەلیقەوە ئەوەی ئەنجامداوە.
ئێمە ئەوە دەزانین كردەی خەون، كردەیەكی تاكە. كردەی كۆ نییە. ڕونتر... گەر (ئێمە) لە یەك چركەی دیاریكراویشدا بخەوین، خەونەكانمان لە خەونی یەكتری ناچن. كردەی خەون و گێڕانەوەی خەون، هەر دەبێتەوە بە تاك (من). بۆیە لەنێوان چەند ڕستەیەكی كەمی نێو پەرەگرافەكە، ئەم ئاڵوگۆڕە بەسەر تەكنیكی گێڕانەوەدا دێت.
جیا لەوەی(خەون) سەرەتا و كۆتایی نییە. بەو مانایەی نە خاڵێكی هەیە بۆ دەسپێكردن، نە لە خاڵێكیشدا كۆتایی پێدێت. دەستپێكی چیرۆكەكەش، لە خاڵێكەوە دەستی پێكردووە كە سەرەتایەكی دیاریكراوی نییە، (ئێمە) لە گەرمەی ڕووداوەكاندا دێنە دەرێ. ناكۆتایش دەبێتە كۆتایی تێكستەكە، بەواتە چیرۆكەكە كۆتایی نییە. دەشێت.. گۆشەی جیاكردنەوەی پێگەی واقیع و خەون و پاشتر تێكەڵبوونیان لەو پەرەگرافە كورتەدا ببینینەوە، كە ئەم جیابوونەوە و تێكەڵبوونە، لە پانتایی گێڕانەوەی دەقەكە درێژەی هەیە.
بەر لەوەی چۆنێتی و ئەركی خەونەكە بگێڕینەوە، بۆ بەرچاو ڕوونی و سادەكردنەوەی تێكڕژانەكان، دەكرێت دەستببەین بۆ ناساندنی شوناسی (ئێمە)ی ناو گێڕانەوەكە: (ئێمە)ی ناو تێكستەكە كێین؟
(ئێمە) كۆمەڵێك كەسی زیندانیكراو و دابڕێنراوی ناو ژوورێكین.
ژوورێك (توێژاڵێكی زەردی لە میز گرتبوو، دەست و چاو و هەواو دیوارەكانیش بۆنی میزی لێ دەهات ل١٦) ژوورێك بەبێ دەرگا (پرسیاری لە بارەی دەرگاكەوە كرد، ئێمەش هەر یەكە و لە جێگای خۆیەوە، بۆ دیوارەكە دەگەڕا. كە دڵنیابووین دەرگای تێدا نییە، دانیشتینەوە. ل١٩) ئەوەندەش لەو ژوورەدا دەمێننەوە كە(لە قسەكانی بووەوە زانیمان دەمێكە لێرەین، چونكە كە جوڵا هەموو ئەو تەنافی جاڵجاڵۆكانە قرتا كە لە بن باڵ و كونی لوت و گوێچكە و چاویدا كردبوویان ل١٧)
كەواتە (ئێمە) نەچووینەتە دەرەوەی ژوورەكە. ئەوەی كە ڕوودەدات، هەر لەناو ژوورەكەدایە. (منداڵەكە وتی:
ـــ ئێوە ئەوانەنین سێ مانگە كوێر بوون؟) بەتەنیا لەناو خەیاڵ و بیركردنەوەی (ئێمە)ی ناو ژوورەكە بوونی هەیە.
(ئێمە) ئەگەر بەشێك بین لە بوونێكی ناو واقع، ئەوانەی لەناو ژوورەكەدا ڕوودەدەن، خەون ئاسایە. ئەوەی لە ناو ئەو خەونەشدا دەگێڕدرێتەوە(بەوەی ڕوویداوە و ئەوەی لەوانەیە ئێستا ڕووبدەن)دەبێتە گێڕانەوەیەكی دیكە. كە دەكرێت بڵێین.. هاوواتایە لەگەڵ ئاماژەكەی بۆرخیس: كتێبێك لەناو كتێبێكدا. (كتێب = گێڕانەوە).
زەمەنی پانتای گێڕانەوەكەش، زەمەنێكی پەرش بووە. دەتوانین هێڵە زەمەنییەكە دابەش بكەین بەسەر زەمەنی: پێش ژوورەكە.... ژوورەكە..... ئەوەی لە خەیاڵی (ئێمە)دایە لە ژوورەكە.... ئەوەی كە لەدەرەوەی ژوورەكە ڕوودەدات. (گەڕان بە ناو كات دا)
گێڕەرەوە پێمان دەڵێت:
(لەو كاتەوە هەستمانكرد نزیكەی سێ مانگە لە رۆژی ڕشانەوەكەوە هیچمان نەخواردووە........ ئەو كاتە زانیمان گۆشتمان پێوە نەماوە، ڕزیوین.. ڕزیو) جارێكی دی دەكەوینەوە بەردەم كردەی(خەون)
خەون ڕوویەكی دیكەی فەنتازیایە، لەبەردەم لێكدانەوەیەكی جێگیردا، قەتیس نابێت و زیاتر لە مانایەكی هەڵگرتووە. سحری فەنتازیایش لە ئەدەبدا لەوەدا چڕ دەبێتەوە، كە فرە دەلالەتە. هەموو ئەو تێكستانەش كە خەون دەبێتە پانتایی گێڕانەوەی، ئاڵۆزی و بەیەكداچوونێك لە نێوان ڕایەڵەكان (بونیاد)ەكەیدا دروست دەبێت، تەرجەمەی واقع بۆ خەون (تێكست) پاشان تەرجەمەكردنی خەون بۆ واقع (وەرگر) بەریەككەوتنێكی نائاسایی تیا دروست دەبێت. تەرجەمەكردنەوەی هەر دوو تەرجەمەكەش بۆ ناو خوێندنەوە، ئەوەندەی دی، خوێندنەوەكەی ئاڵۆزتر دەردەكەوێ.
بەتایبەت (عەتا محەمەد) لە دەقەكانیدا جۆرە گەمەیەك (ئەگەر ئەم ناونانە گونجاو بێت) لەناو تێكستەكانیدا لەگەڵ (وەرگر)دا دەكات. بەو مانایەی.. پانتاییەك بۆ (وەرگر) بەجێ دەهێڵێت تا بەشداربێت لە تێكستەكەدا
بەواتە (بۆ؟) ئامادەیی هەیە.
بەو پێودانگە، گەر تەماشای كۆمەڵە چیرۆكی (پاشماوەی خێڵەكان) بكەین، هەر لەسەرەتای كتێبەكەوە بەر ئەو گەمەیەی عەتا محەمەد دەكەوین. لەو ئاڵوگۆڕەی بەسەر پێشەكییەكەیدا هێناوە. وەك هەر كتێبێكی ئاسایی لە دوای لاپەڕەی ناسینی كتێبەكەوە، نەینووسیوە.. پێشەكی، یان ناونیشانێك هاوشێوەی وشەی پێشەكی. ئەم چیرۆكێكی لە جێگەی داناوە و ناوی ناوە (لە پەراوێزی چیرۆكدا). كە سەرنجی پێرستی كتێبەكەش بدەین، لە ڕیزبەندەكەدا ناوی وەك چیرۆكێكی سەربەخۆ هاتووە. بەڵام ئەو چیرۆكە (دەقێكە سەبارەت بە گێڕانەوە). لە كۆتایی ئەو (دەق+ چیرۆك)ەشدا، نووسراوە:
(عەتا محەمەد / سلێمانی /١٩٩٩)
ئێمە ئەوە دەزانین وەك ڕێسایەك لەدوایی زۆرینەی پێشەكییەكانەوە، ناوی پێشەكی نووس دێت، نەك لەدوای چیرۆكێكی سەربەخۆ. جیا لەوەی لە كۆی(١٥) چیرۆكەكەی دیكە، نەك ناوی خۆی، تەنانەت كاتی نووسینەوەی چیرۆكەكانیش نەنووسراون.
ئەگەر بچینەوە سەر هەمان پەڕەگرافی چیرۆكی (پاشماوەی خێڵەكان) كە گێڕەرەوە پێی وتین:
(لەو كاتەوە هەستمانكرد نزیكەی سێ مانگە لە رۆژی ڕشانەوەكەوە هیچمان نەخواردووە........ ئەو كاتە زانیمان گۆشتمان پێوە نەماوە، ڕزیوین.. ڕزیو.)
لەئاستی هەردوو وشەی (ڕۆژی ڕشانەوەكە) هەڵوێستە بكەین، دەتوانین بڵێین.. هەم مێژووە، هەم كارەسات. ئیدی ڕۆژی ڕشانەوەكە دەبێتە جومگەیەكی سەرەكی و چەقی ناوەندی پانتایی گێڕانەوەكە.
گەر ئێمە لێكدانەوەیەك بۆ جومگەی سەرەكی نێو گێڕانەوەی خەونەكەی عەتا محەمەد بكەین. ڕۆژەكە بۆتە مێژووی سەرەتایی گواستنەوەیان بۆ ناو ژوورەكە. ڕشانەوەیەكیش هێندە بەناوبانگ بێت بچێتە ناو مێژووەوە، ڕشانەوەیەكی ئاسایی نییە. ڕشانەوەیەكە هاوشێوەی ڕشانەوەی پەتای تاعوون.. ئافات و بەڵایەكی ترسناك كە لە مەودایەكی زەمەنی كورتدا (لە مێژوودا نموونە زۆرە) كۆمەڵگایەك یەختەسار بكات.
ڕشانەوەكەی نێو خەونەكە، دەبێتە ئەو كارەساتە تراژیدیایەی كە ناوی (ئەنفال)ی لێ نراوە.
ئەوەی ئێمە سەبارەت بە شاڵاوی ئەنفال دەیزانین (كاتی بڵاوكردنەوەی ئەو كۆمەڵە چیرۆكە ١٩٩٩)یە، دیووە ڕووكەشەكەیەتی. ئەو دیوەی ئێمە لێی بەئاگایین، شاڵاوێكی گرتن و گواستنەوەی دڕندانە ئەنجامدرا و پاشتر هەموویان لە ناوبران (شەهیدكران). بەڵام لەو مەودا زەمەنییە بێ خەبەرین كە كەوتۆتە نێوان گرتن و لە ناوبردنیانەوە.
(ئێمە)ی ناو ژووری زیندانەكە (بەدروستی ٣ مانگ كوێربوون)كەوتۆتە ناو ئەو مەودا زەمەنییەی كە خەبەرمان لێی نییە.
فەنتازیای ئەم چیرۆكە، فەنتازییایەكە پڕ لە تراژیدی، ئازاردانێكمان بۆ دەگێڕێتەوە، كە بەتەنیا (ئێمە)ی خودی ناو پرۆسەی ئازاردراوەكە هەستی پێدەكەین. نەك ئەوەی دیووە ڕووكەشەكەی دەبینێت!
گێڕانەوەكانی(ئێمە)ی ناو ژوورەكە بە دوو هێڵی زەمەنیدا دەكشێت. جەمسەرێكیان سەروەختی دەستپێكردنی ڕشانەوەكەیە، جەمسەرێكیان كاتی گواستنەوە و هێنانیانە بۆ ناو ژوورەكە، لە نێوان بەیەكگەیشتنی ئەو دوو جەمسەرە هێڵێكی دیكە دروست دەبێت، كە لەناو خەیاڵ و بیركردنەوەی (ئێمە)ی دابڕاو سەبارەت بەو كەسانەی لە (ئێمە)یان دابڕاندووە دێتە دەرێ.
لەگەڵ دەستپێكردنی ڕشانەوەكە (چووم قتووی شیرەكەم هەڵپچڕی سێ پەنجەی بەخاڵ كوتراوم تیا بینی، لەو رۆژەوە هیچم نەخواردووە.ل١٧). ترسناكی ڕشانەوەكە زیاتر دەبێت. لە پانتایی گێڕانەوەی (گێرەڕەوە) ترسناكی (مەودا زەمەنییەكەی كە ئێمە لێی بێ خەبەرین) بەدەردەكەوێت. ئەوانەی بڕیارە بكوژرێن و لەناو ببرێن، ئەوەندە زۆرن كە هیچ شوێنێك توانای شاردنەوەی تەرمەكانیان نابێت. ئەوان هەر شوێن و شتێكیان بە دەست كەوێت لاشە و پارچەی جەستەكانی تیا دەشارنەوە. (كە بەرمیلەكەشم بەتاڵ كرد، گورچیلەیەك و دڵێك و دوو ددان و تۆپەڵێك قژ لە بنەكەیدا نیشتبوول١٨).
لە جەمسەرەكەی دیكەوە (ئێمە) دەگەینە ئەو شوێنەی كە دەمانگوێزنەوە بۆ ژوورەكە، لەكاتی بەڕێوە چوونی هێنانیان بۆ ناو ژوورەكە، كارەساتەكە ئەوەندە ترسناكتر دەبێت، كە گێڕەرەوە دەستەپاچە دەبێت لەگێڕانەوەی. تا بڵێت:
(تەنها ئەو دایكانە دەتوانن باسی ئەو ڕۆژە بكەن كە منداڵەكانیان بەدەم هێڵنجەوە گەدە و ڕیخۆڵە و تەنانەت گورچیلەشیان دەهاتە دەرەوە، ئەمانیش فریا نەدەكەوتن بە پەنجە و چیلكە بیان خەنەوە ناوەوە لە ڕشانەوە زەردباوەكەی لاچەناگە و ژێر سەریانەوە هەڵمێكی ترشاو هەڵدەستا كە ڕوخسار و جل و دیوار و قژیانی تەڵخ دەنواند. ل١٦.)
گێڕەرەوە كە بۆ خۆی لە ناو ڕشانەوەكەدا ژیاوە، لە دەستپێكردن تا كاتی دابڕان، زەنگێكی ترسناك لێدەدات، كە هیچ كەسێك ناتوانێت باسی تەنها ڕۆژێكی ناو ئەو كارەساتە بكەن. مەعلومە مەودا زەمەنییەكە، زەمەنێكی درێژی خایاندووە. ئەی كەوایە كێ ئەو مەودایە بگێڕێتەوە؟
دەشێت لێكدانەوەیەكی دیكەی پەیامی گێڕەرەوە (چیرۆكنووس) بەو گریمانەیەش ببەخشین كە پێمان بڵێت: ترسناكی و گەورەیی حەجمی كارەساتی ئەنفال ئەوەندە سادە و ئاسان نییە (وەك هەندێك لێی تێگەیشتوون) بە گواستنەوەی چەند وێنەیەكی بینراوی ناو واقع و تێكەڵكردنی بە هەندێك دیالۆگی لاواز + خۆدرێژكردنەوە لەناو كردەی دەستڕێژی تفەنگ و هاتوچۆی سەربازە دڵڕەشەكان و چۆنێتی جوڵانەوەی شۆفڵەكان، مەیسەر نابێت.
ئێمە بەدرێژایی تێكستەكە، وشەی گریان نابینین. پۆستاڵێك نابینینەوە. فیشەكێك نەتەقێنراوە. نە زرمەی گولە تۆپەكان دەبیستین، نەچیزەی تێپەڕینی گوللەیەك. عەتا لە خۆڕا پەنا بە نووسینەوە و چنینەوەی تێكستێكی فەنتازی نابات. لەناوبردن و ئەشكەنجەدان و تواندنەوەی مرۆڤی كوردی، لەو گۆشانەوە بەیان ناكات كە بیستوومانە، ئەو ترسناكییە (چۆنێتی و بەرئەنجامی ئێمەی ناو ژوورەكە) لە وێناكردنێكی فانتازییانەوە بە ئێمە ئاشنا دەكات:
ـــ وابزانم ئەو خێڵانە بوون لێرە بردنیان!
یەكێكمان وای وت. پاش ئەوەی زۆری لە خۆی كرد تا ئەو شتانەی بە بیر هاتەوە و ڕێكی خستن. لەوەتەی لێرەین زۆرمان توانای قسەكردن و بیركردنەوەی نەماوە.
ــ ئەو خێڵانەی بە ئەسپ و سەگ و مریشكەكانانیانەوە دزران و دیار نەمان...؟
ــ تەنها مەڕێكیان لێ دەرچوو!
زۆرمان هەوڵدا وێنەی مەڕ بێنێتەوە یادی، بەڵام هەر جارەی بە جۆرێك دەبوو، تا بە خۆیان وت.. پێیان بڵێ چییە، ئەویش تا ناوەڕاستی ژوورەكە بە خشان هاتوو لاسایی دەنگ و ڕۆیشتن و گوێكانی بۆ كردینەوە، یەكێك هاواری كرد:
ـــ ئەوەم بە منداڵی بینیووە! ل١٩
لێرەوە دەكرێت بڵێین عەتا محەمەد تێكستێكی فەنتازیایی بۆ نووسیوین.