بە بۆنەی 77 ساڵەی كۆتاییهاتنی شەڕی ستالینگرادەوە

ئەو 30 سەربازەی چارەنووسی دووەم جەنگی جیهانییان یەكلایی كردەوە
پێنج مانگ و دە رۆژ بەرگریی لە ستالینگراد
مهدی كبورانی
لە فارسییەوە: محەمەد كەریم

شەڕی ستالینگراد، تەنیا بەرگرییەكی قارەمانانەی هێزەكانی سۆڤیەت نییە لە بەرامبەر هێزی دڕندەی نازییەكان و هاوكارەكانیدا، بەڵكو گرنگی شەڕی ستالینگراد لەوەدایە كە چارەنووسی دووەم جەنگی جیهانی یەكلایی كردەوە و بوو بە فاكتەرێكی گرنگی كۆتاییهاتنی ئەو جەنگە ماڵوێرانكەرە، واتە هێزەكانی سۆڤیەت بوونە ئەو سەربازانەی داكۆكییان لە خەڵكی جیهان كرد و خەڵكی جیهانیان لەو بەڵایە رزگار كرد.

دوای زیاتر لە حەفتا ساڵ، ئەم وێنەیە لە عیراق و سوریا دووبارەبۆوە، پێشمەرگە و گەریلا و شەڕڤانانی كورد و دواتر سوپای عیراق و حەشدی شەعبـی بە هاوكاریی هاوپەیمانان بە سەركردایەتیی ئەمریكا، بوونە ئەو هێزانەی لە جیاتی هەموو خەڵكی جیهان، شەڕی داعش، واتە شەڕی دڕندەترین هێزی سەدەی بیستویەكیان، كرد و تەفروتونایان کرد.

ناوی (ستالینگراد) بە لای زۆربەی خەڵكی جیهانەوە، بەر لەهەر شتێك بەیادهێنەرەوەی ناو و روخساری جۆزیف ستالین، دووەم سەرۆكی یەكێتیی سۆڤیەتی جارانە، بەڵام سەرنجێك لە مێژووی ئەم شارە، بایەخی شارەكە لە گۆڕینی رێڕەوی مێژوودا، ئاشكرا دەكات.

رۆژی 2ی شوباتی رابردوو، ساڵیادی شەڕی ستالینگراد بوو، كە خوێناویترین شەڕی جەنگی دووەمی جیهانە و پێنج مانگ و دە رۆژی خایاندووە (لە 23ی ئابی 1942ەوە بۆ 2ی شوباتی 1943، یەك ملیۆن و 800 هەزار تا دوو ملیۆن كەس لەم شەڕەدا كوژراون یان برینداربوون یان بێسەروشوێن بوون.

یەكێتیی سۆڤیەت، 22ی حوزەیرانی 1941 لەگەڵ هێرشی ئەڵمانیای نازی بۆ سەر خاكی ئەو وڵاتە، چووە ناو دووەم جەنگی جیهانەوە، هێرشی بروسكە ئاسای نازییەكان، لە سەرەتادا قوربانییەكی زۆری لێكەوتەوە، بەڵام ستراتیجی سەرەكی سۆڤیەت بەرگریی رەها لە هاویندا و پەلكێشكردنی شەڕ بۆ زستان و گورز وەشاندن بوو لە نازییەكان لەم وەرزەدا. ئەمە ئەو مەسەلەیە بوو كە بەدیهات، بەڵام بووە هۆی ئەوەی جەنگی نێوان ئەم دوو وڵاتە لەو زستانە زیاتر درێژە بكێشێت.

گرنگیی شەڕی ستالینگراد
)شەڕی ستالینگراد) نەك تەنیا شەڕێكی چارەنووسسازی روبەڕوبونەوەی نێوان نازییەكان و سۆڤیەت بوو، بەڵكو لە دیاریكردنی چارەنووسی دووەم جەنگی جیهانیشدا رۆڵێكی وای بینی كە نكوڵی لێ ناكرێت، بە جۆرێك دەتوانین بڵێین رێڕەوی مێژووی مرۆڤایەتیشی گۆڕی.

لە (شەڕی ستالینگراد)دا هێزی هێرشكەران لە هێزی ئەڵمانی، رۆمانی، ئیتالی، مەجەڕ، كرواتی پێكهاتبوون، ئەمەش لە كاتێكدایە كە هیچ كام لە هێزەكانی هاوپەیمانان، نەك تەنیا لەم شەڕە، بەڵكو بە درێژایی روبەڕوبونەوەی نێوان ئەڵمانیا و سۆڤیەت، هاوكاریی سوپای سوور و هێزە پارتیزانەكانی سۆڤیەتیان نەكرد. لەگەڵ ئەوەشدا، دوای پێنج مانگ و دە رۆژ بەرگریی لە ستالینگراد، شەڕ لەم شارەدا لە 2ی شوباتی 1943 بە سەركەوتنی سۆڤیەت كۆتاییهات.

لە رۆژژمێری (شەڕی ستالینگراد)دا زۆر رووداوی گەورە و بچووك روویان داوە، كە بێگومان هەریەكە لەوانە لە كۆتاییهاتنی شەڕەكەدا كاریگەرییان هەبووە، بەڵام بێگومان گرنگترینیان بەرگریی بووە لە (ماڵی پاڤلۆڤدا(.
گرنگیی ماڵی پاڤلۆڤ
ئەم خانووە یەكێك بوو لە خاڵە ستراتیجییەكانی ستالینگراد و كەوتبووە ناوجەرگەی ئەم شارەوە، كە لە دوای داگیركردنی لەلایەن هێزە نازییەكانەوە، لە 27ی ئەیلوولی 1942دا لەلایەن نزیكەی 30 سەربازی سوپای سوورەوە بە فەرماندەیی یاكۆڤ پاڤلۆڤ ئازادكرا. پاڤلۆڤ و سەربازەكانی بە درێژایی 60 رۆژی ئابڵوقە لەلایەن نازییەكانەوە، بەرگرییان كرد و لە كۆتاییدا ئەم ئابڵوقەیە لە 25/11/1942دا شكێنرا و ئەم شەڕی دەستە و یەخەیە بە سەركەوتنی پاڤلۆڤ و سوپای سوور كۆتاییهات، لەم رووەوە، ئەم ماڵە مێژووییە وەكو شانازییەك بۆ پاڤلۆڤ ناونرا (ماڵی پاڤلۆڤ(.

ئازادكردنی (ماڵی پاڤلۆڤ) لە دوو رووەوە گرنگ بوو، لە رووی ستراتیجییەوە، ئەم خانووە بایەخێكی ژیانیی هەبوو و كلیلی بەرگریی بوو لە كەناری رووباری ڤۆڵكا، لە رووی تاكتیكی سەربازییشەوە، بەهۆی شوێنەكەیەوە، بواری بە سوپای سوور دەدا تا دەستی بە باكوور و باشوور و خۆرئاوا بگات.

لە حاڵەتی كەوتنی (ماڵی پاڤلۆڤدا) ئەگەرێكی زۆر هەبوو چارەنووسی (شەڕی ستالینگراد)، جەنگی نێوان سۆڤیەت و ئەڵمانیای نازی و تەنانەت جەنگی دووەمی جیهان بەشێوەیەكی دیكە بوایە. لەوانەیە هیچ كام لە سەربازانی سوپای سوور و لەوانیش خودی پاڤلۆڤ كە 60 رۆژ لەم ماڵەدا لەناو گەمارۆی نازییەكاندا بەرگرییان كرد، بە درێژایی ئەو ماوەیە هەر بیریشیان لەو فەخر و شانازییە نەكردبێتەوە، كە دوای ئەوە بە نسیبیان بوو. دیارە هیچ كامیشیان بیریان لەوە نەكردۆتەوە كە سەركەوتن لەو شەڕە و لە (شەڕی ستالینگراد)دا دەبێتە بەردی بناغەی باڵادەستیی زیاتری سۆڤیەت لە دوای دووەم جەنگی جیهان و دەبێتە هۆی ئەوەی ئەم وڵاتە ببێت بە زلهێزێكی عەیار بیستوچوار.

ئەو (30) سەربازە، بە گیانێكی سەرسەختانەوە، كە لە خودی خۆیان و جوگرافیای ساردی ناوچەكەیانەوە سەرچاوەی گرتبوو، بە درێژایی (60) رۆژ، تەنیا و تەنیا بەرگرییان كرد و نەیاندەزانی بەو بەرگرییەیان بیانەوێ یان نەیانەوێ بەجۆرێك لە جۆرەكان خزمەتی مرۆڤایەتیی دەكەن.

فاكتەرەكانی سەركەوتن
ئەرنێست هەمەنگوای رۆماننووسی بەناوبانگی ئەمریكایی، دەربارەی بەرگریی سوپای سوور لە بەرامبەر نازییەكاندا و رزگاركردنی مرۆڤ لە پۆستاڵی نازیزم، دەڵێت: «هەموو مرۆڤەكانی شەیدای ئازادی، ئەوەندە قەرزاری سوپای سوورن، كە لە سەراپای ژیانی خۆیاندا ناتوانن پاداشتی ئەو قەرزە بدەنەوە.»

هەرچەندە زۆر كەس لەو باوەڕەدان ئەگەر سەرمای زستان نەبوایە، ئەڵمانیا دەیتوانی شكست بە سۆڤیەت بهێنێت!، بەڵام ئەم جۆرە تێڕوانینە لە گێڕانەوەی مێژوو بەشێوەیەكی لایەندارانەوە سەرچاوەی گرتووە، چونكە ئاشكرایە كە كۆمەڵێ فاكتەر ئەنجامی ئەو جەنگەیان دیاریكرد، كە سەرمای زستان تەنیا و تەنیا یەكێ بوو لەو فاكتەرانە. لەو رێگایەوە، سۆڤیەت ئەوەی سەلماند، كە لە داڕشتنی ستراتیج و تاكتیكی سەربازییدا بەپێی واقیع و ئەو فاكتەرانەی لەبەردەستدابوون، هۆشمەندانەتر لە نازییەكان و باقی دوژمنانی بەرەی شەڕەكە، رەفتاری كرد. بەڵام یەكێك لە فاكتەرەكانی سەركەوتنی سۆڤیەت لەم جەنگەدا، فاكتەری (ئایدیۆلۆجی) بوو، كە بەهیچ جۆرێك ناتوانین لەبەرچاوی نەگرین. سوپای سوور و پارتیزانەكان و هێزەكانی خەڵك، كە (جووتیارانی ناوچەكە بوون) بە پشتبەستن بەبیروباوەڕی خۆیان بە ئایدیۆلۆجیایەكەوە لەم جەنگەدا بەرگرییان كرد، راگەیاندنی حكومەتی سۆڤیەت بە درێژایی ئەو ماوەیە، نەك تەنیا لەسەر بنەمای بەرگریی لە خاك، بەڵكو لەسەر بنەمای بەرگریی لە ئایدیۆلۆجیایەكیش بنیاتنرابوو، ئەو ئایدیۆلۆجیایەی، كە بە درێژایی چەندین ساڵ لەناو ئەو كۆمەڵگەیەدا بنیاتنرابوو.

پرسیارەكانی دوای جەنگ
لەلایەكی دیكەوە، ئەنجامی (شەڕی ستالینگراد) و جەنگی سۆڤیەت و ئەڵمانیای نازی، ئەگەرچی دەتوانێت حیكایەتی هێزی ئایدیۆلۆجیا بگێڕێتەوە، بەڵام گەلێ پرسیاری بەجێهێشت، كە ئێستاش ناتوانین وەڵامێكی یەكلاكەرەوەیان بدەینەوە. لە دوای كۆتایی هاتنی دووەم جەنگی جیهان، زنجیرە دانیشتنێكی سێقۆڵی لە نێوان جۆزیف ستالین و وینستۆن چەرچڵ و فرانكلین رۆزفێڵتدا وەكو هێزە سەركەوتووەكانی دووەم جەنگی جیهان بەڕێوەچوو. ئەو كۆنفرانسانە، كە یەكێكیان لە 28/11 بۆ 1/12ی 1943 لە تاران بەڕێوەچوو، بە بڕیاردان لەسەر تاوانەكانی ئەڵمانیای نازی و دابەشكردنی دەسكەوتەكانی جەنگ لە كۆتاییدا لە یاڵتا (ئۆكرانیا ئەمڕۆ) كۆتاییهات و هەریەكە لەم سێ هێزە بەشێكیان لە دەسكەوتەكان بۆ خۆیان پچڕی.

رەنگە بتوانین ئەو رووداوە بە سەرەتای رەوتی زیادەخوازییەكانی یەكێتیی سۆڤیەت بدەینە قەڵەم، ئەگەرچی ستالین و سەرۆكەكانی، دواتر ئەو رووداوانەیان بە ئاقاری روبەڕوبونەوەی ئیمپریالیزم ناودەبرد، بەڵام راستییەكەی ئەوەبوو كە سۆڤیەت لەو قۆناغە بەدواوە بە پشتكردنە ئامانجەكانی رابردوو و ئەو بیركردنەوەیەی پێشان دەمی لێدەدا، خۆی لە خۆیدا بەجۆرێك لە جۆرەكان ببووە سەرمایەداری دەوڵەتی.

هەڵوێستی چینی ماوتسی تۆنگ
ئەم ئاقارەی سۆڤیەت و لە درێژەیدا قسە و باسی (پێكەوەژیانی ئاشتیانە لەگەڵ سەرمایەداریی خۆرئاوادا) هەتا ئەو شوێنە رۆیشت، كە لە سەردەمی نیكیتا خرۆچۆڤدا لە سۆڤیەت، تەنانەت چین بە سەرۆكایەتیی ماوتسی تۆنگ، وەكو گەورەترین هاوپەیمانی سۆڤیەت بەرگەی ئەو بابەتەی نەگرت و لە ساڵی 1960ەوە تا 1989 بە قۆناغی (درزی نێوان چین و سۆڤیەت) ناوی دەركرد، ئەو قۆناغەی كە (ماو) ئەم شێوازە تازەیەی سۆڤیەتی ناونا (خائینانی مراجەعەكەر) و هاوپەیمانی نێوان ئەم دوو وڵاتە، زیانێكی گەورەی پێگەیشت.

پرسیار ئەوەیە، كە سەرانی ئەو كۆمەڵگەیەی، كە لە جەنگی سۆڤیەت و ئەڵمانیای نازیدا و لە (شەڕی ستالینگراد)دا بەهۆی ئایدیۆلۆجیایەكی مرۆڤدۆستانەوە بەو شێوەیە لە بەرامبەر هێرشكەراندا بەرگرییان كرد، لە ساڵانی دوای جەنگ و بە تایبەتی لە نیوەی دووەمی سەدەی بیستدا، چییان بەسەر ئەو ئایدیۆلۆجیا و كۆمەڵگەیە هێنا، كە لە كۆتاییدا بەرەو ئەو چارەنووسە رۆیشت؟

مردنی پاڤلۆڤ
لەوانەیە ئەو (30) سەربازەی، كە لە (ماڵی پاڤلۆڤ) ماوەی (60) رۆژ لە بەرامبەر نازییەكاندا بەرگرییان كرد، بیریان لەوە نەكردبێتەوە، كە رەوتی وڵاتەكەیان لە ساڵانی دواییدا بەو شێوەیە دەگۆڕێت و تەنانەت خودی یاكۆڤ پاڤلۆڤیش لە كاتی مردنیدا لە 29/9/1981 بیری لەوە نەدەكردەوە، كە یەكێتی سۆڤیەت، ئەو وڵاتەی نەك تەنیا لە ستالینگراد، بەڵكو لە چەندان شەڕی دیكەدا رۆڵی رزگاركەری دیبوو، تەنیا چەند ساڵێك دوای مردنی ئەو، لەبەریەك هەڵوەشێت.

سەرچاوە: nebesht.com