مەلیك مەحمود لەنێو خوێندنەوەیەكی بونیادگەریدا

        پ.د.زاهیرلەتیف كەریم


ئایدیۆڵۆژیا, بەپێی پسپۆڕان,ڕژێمێكی فیكرییە وهۆكارێكیشە بۆ بونیادی پرۆژەیەكی سیاسی وئابووری وسۆسیۆڵۆژی وكلتووری وتەنانەت باوەڕیی. بنەما تیۆرییەكانیش لەنێو دەقێكی ئەدەبیدا زیاتر خۆی لەم هاوكێشەیەی خوارەوەدا دەبینێتەوە:
تێبینیكردن ـ خەیاڵی گریمانەكان ـ ئەزموونی گریمانەكان ـ دەرئەنجام ـ گەشتاندنی ئەم گریمانانە بەمەبەستی جێگیركردن.
پیشەنگە سایكۆڵۆژیاكانی چەرخی بیستەم بەنموونەی فرۆید وكارڵ گۆستاف ویۆنگ وكلاین وكارل ئەبراهام و وینیكۆت.. تیۆەرەكانی خۆیان بەخەیاڵا وگرێمانە وئەزموون بونیادناوە.ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت،كەمەبەستی ئێمەی تێدا كۆدەبێتەوە، ئاڕاستەی خوێنەر لەخوێندنەوەیەكی سیاقییەوە بگۆڕێت بۆ خوێندنەوەیەكی ڕۆشنبیری وپێوەرە عەقلی ومەعریفی وكۆد وستراتیژیەت و ئایدیاكان.لە سەرەتای چەرخی بیستەمەوە، بەتایبەتی هەر لەچارەیەكی یەكەمی ئەم چەرخە،لەزۆر ڕوەوە,هەست بە بەرپرسیارێتی كۆمەڵگاكان دەكرێت كەئەمەش خاڵێكی وەرچەرخانە لەمێژووی نەتەوایەتی میللەتەكان ,بەتایبەتی كورد, كەبۆ یەكەم جار توانی پردێك دروست بكات لەنێوان ڕەوشتی تاك و ڕژێمێكی سیاسی و ئەدەبی.شەپۆلێك لەڕۆژنامە وگۆڤار ووتاری ڕەخنەیی وبۆچوون سەریانهەڵدا كە لەوەوپێش بەم شێوە دینامیكییە فیكرییە بەدی نەدەكرا.لەلایەكەوە بانگەوازی سەربەخۆی بۆ كوردستان ودامەزراندنی مەملەكەتێكی تایبەت بەكورد.لەلایەكی تریشەوە گۆڕانكاری لەفۆڕم وناوەڕۆكی شیعر كەڕەنگدانەوەی تەواوی لەسەر تاك وكۆمەڵگادا هەبوو.ئامانجی ئێمە لەم نووسینەدا بەدەرخستنی كەسێتییەكی كوردە كەتوانای بەرپرسێتی لەدامەزراندنی بەردی بناغەی ئەم بزووتنەوە ڕۆشنبیری و فیكری و سیاسی و ئەدەبییە هەبووە وداكۆكیشی لێكردووە, ئەویش بەپێی ئەو دەسەڵاتەی كە هەیبووە.بنەمای ئەم بزووتنەوەیە بەشێوازێكی نەتەوایەتی دەستی پێكرد ئەویش بەڕابەرایەتی مەلیك مەحمود كە توانی لە ماوەیەكی زۆر كورتی مەملەكەتەكەیدا پارێزگاری لە كەسێتی كورد وشێوە ژیانی فیكری و سیاسی ناوچەكەی بكات. مەلیك مەحمود لەئاست ئەم هەڵوێستەدا ئەزموونێكی باشی بەدەستهێنا بۆ یەكخستنی جەماوەر‌و باوەڕهێنانیان بە مەسەلە گرنگەكەیان كەبریتی بوو لەگەڕان بەدوای شوناس وناسنامەی تاكی كورد لەچوارچێوەی دەسەڵاتێكی سەربەخۆدا. جەماوەریش، بەهەست بێت یان بەهەڵچوونە خۆڕسكی وعەفەوییەكان، توانییان بەشداری لەم پرۆژە پیرۆزەی مەلیكدا بكەن وەك ئەوەی مەلیك بیەوێت بەشێك لەبەرپرسیارێتی بخاتە ئەستۆی جەماوەرەكەیەوە. بە مانایەكی تر مەلیك ئەو هەستەی لادروست ببوو كە جەماوەر ئامادەباشی چاكی تێدایە بۆ بەشداریكردن لەپڕۆسە سۆسیۆڵۆژی وسیاسی وڕۆشنبیرییەكەیدا.ئەم پرۆسەیە،لەئەنجامدا،بووە ڕاستییەكی مەملەكەتە جگە لەكەسانێك كە شێوازی دەسەڵات و ڕژێمەكەیان بەدڵا نەبوو.لەهەموو حاڵەتەكانیشدا، هەردوولا، ڕژێم و ئوپۆسۆزیون ,لەبەردەم یەك یاسادا خۆیان دەبینیەوە ئەویش بانگەوازكردن بوو بۆ بازنەیەكی ڕۆشنبیری و گۆرانكارییە بابەتی و میترالیزمی و ئایدیالیزمی وعەقلییەكان.لێرەدا,پێش وەخت,نامانەوێت بڕیار لەسەر لایەنێك بدەین, یان بەلای جەمسەرێكیاندا دایبشكێنن، چونكە هەر دیاردەیەكی سۆسیۆڵۆژی وسیاسی و ِۆشنبیری شایانی چەند بۆچوون و ڕاڤەكردنێكە.هەندێكیان لەڕێگەی بەرژەوەندییەكانەوە وئەوانی تریشیان لەڕێگەی چەمكی بابەتیبوون.لەگەڵ ئەمانەشدا,یەكێك لە بانگەوازەكانی بونیادگەری ودوای بونیادگەریش گەڕانە بەدوای هۆكارەكان بەنموونەی دابڕان لەنێوان ڕاناوەكانی من وتۆ وئەو وئێمە وئێوە وئەوان.لەدوای دەستنیشانكردنی هۆكارەكان دەشێت گۆڕانكاری لەسنووری بیركردنەوە ودەسەڵاتەكەیدا بكرێت تا لە ڕێگەیەوە بزانرێت هۆكارە سەرەكییەكانی داڕمانی جوگرافی وئاسایشی نەتەوەیی و نیشتمانی,بەنموونەی مەملەكەتەكەی مەلیك مەحمود, چیبووە! بۆ باسكردن لەدامەزراندن وقەیرانی داڕمان پێویست ناكات تەنها ڕووی دەممان لە سەركردەكەی بێت كە بەلای هەرە زۆری خەڵكییەوە ,لەیەك كاتدا,هۆكاری سەرەكییە بۆ دامەزراندن وداڕمان بەبێ‌ ئەوەی ئەمجۆرە خەڵكە ڕاڤەكردنی بۆ دەرەوەی سەركردەكان هەبێت. بەرلەوەی بچینە نێو هۆكارە دەرەكییەكان وهێزی دەسەڵات ونەخشە ئایدیۆڵۆژی وئابووری وئەدەبی ومەعریفییەكانیان، سەرەتا پێویستە لێكۆڵینەوە لەپێوەرە سۆسیۆڵۆژی وتاكەكانی كۆمەڵگا بكرێت بەسەركردە وپێشەنگەكانیشیەوە,ئەمەش بەمەبەستی ئەوەی كەبزانین تاچ ڕادەیەك بەرپرسیارێتی دامەزراندن وداڕمان دەكەوێتە ئەستۆیان. مەلیك مەحمود دەفەرموێت:
                            نامەوێ‌ ژینی ئەسارەت بەسمە عومری گومرەهی
                           نایكەمە سەرخۆم بەدەستی موددەعی تاجی شەهی
                            قەت بە ئەمری دوشمنانم نامەوێ‌ فەرمان ڕەهی
گەرچی ڕووبەری ئەم دەقە كورتە،بەڵام خۆی زیاتر لەیەك وێنە وواتادا دەبینێتەوە وەك وێنەكانی هەست و فیكر وهەوەس وئەزموون وژیان وڕێژەی هەڵچوونی وكاریگەریی وئایدیا.ئەم گوتارە گەڕانەوەیەكە بەڕەخنەی ڕۆشنبیری مێژوو وفیكر ودەسەڵاتی سەردەمی مەملەكەتەی مەلیك,كەخۆی لەململانێی دوو ئایدۆڵۆژیای جیاوازدا دەبینێتەوە. یەكەمیان ,دەسەڵاتی سیاسی كورد. دو‌وهەمیشیان, دەسەڵاتی سیاسی ئیمپریالیزم.ئەم مەسەلەیە چەند بۆچوونمان لا دروست دەكات،وەك بۆچوونی ئایینی ونەتەوەیی و نێودەوڵەتی.زۆربەمان دەزانین مەلیك مەحمود كێیە بەڵام جۆری خوێندوەكانمان بۆئەم كەسێتییە جیاوازە.. هەندێك بە پیاوێكی ئاینی، هەندێكی تریش، وەك لە دەقەكەدا دیارە، بەپیاوێكی نەتەوەیی وهەندەكانی تریش(خوێنەر خۆی دەتوانێت ناوی تر بۆ بدۆزێتەوە).بەشێوەیەكی گشتیش، ستراتیژیەتی ئەم دەقە ئاماژەپێكراوەی سەرەوە خۆی لەم تەوەرانەدا دەبینێتەوە:
تەوەری نیشتمان ـ بوونی تاكی كورد ـ بابەتی دەوڵەت ـ بوونی دەسەڵاتێكی سیاسی وفیكری ـ ڕای گشتی (ناوەوەو دەرەوە) ـ دامەزراندنی دەوڵەت.تێكڕای ئەم تەوەرانەش خۆی لەهەڵوێستەیەكی قەوارەیی وئەخلاقیدا دەبینێتەوە وەك ئەوەی مەلیك بیەوێت مەملەكەتێك دروست بكات بەڵام لەڕێگەی توانا جەستەیی ومەعنەوییەكانی خۆی. ئەم هەڵوێستەیەش,خۆی لەخۆیدا,نامەیەكیشە بۆ دەسەڵاتی ئیمپریالیزم ئەویش بەوەی مەلیك پابەند نابێت بەستراتیژیەتی ئەو دەسەڵاتە. بەمانایەكی تر، ستراتیژیەتی ئەم دەقەی مەلیك خۆی لەڕاگەیاندێكی هاوچەرخی بیركردنەوەدا دەبینێتەوە كەبەرپرسیارێتی مەملەكەتەكەی مەلیك دەستنیشان دەكات.هەر ئەم بیركردنەوەیە بوو كەفۆڕمی بیركردنەوەی تاكی كوردی بەگشتی وشاعیرانی بەتایبەتی گۆڕی لەدۆخێكی كۆنەپەرستی ستاتیكەوە بۆ دۆخێكی هاوچەرخی داینامیك.تەنانەت داڕمانی مەملەكەتەكەش لەئایندەیەكی زۆر كورتدا, بەئەزموونێكی پۆزەتیڤی فیكری وسیاسی ئەژماردەكرێت،ئەویش بەوەی مەسەلەی ئێستای كورد سوودێكی باشی لەئەزموونەكەی مەلیك بینیوە وهەڵەیكانی زەمەنی مەلیك دووبارە ناكاتەوە ومەسەلەكە پێویست دەكات بەدیبلۆماسییەت بكرێت وبەژەوەندییەكانیش بەهەند وەربگیرێت,هەروەك لەم هاوكێشەیەدا ڕەنگی داوەتەوە:
نیشتمان ـ نەتەوە ـ دبلۆماسییەت وبەرژەوەندی.
گەر لەڕووی فیكرێكی سیاسی وئەدەبییەوە سەیرێكی دەقەكە بكەین،ئەوا بەپێی سیاق ونەسەقە زەمەنی ودەقییەكان دەگەین بەو ئەنجامەی كەدەقەكەی مەلیك مەحمود نەك تەنها گوتارێكی سیاسییە لەبەردەم سیاسەتی ئینگلیز، بەڵكو، لەهەمان كاتیشدا، مانیفێستۆیەكە بۆ ناسنامەی ئەدەبی نەتەوایەتی و بانگێشەكردنی شاعیران و ئەدیبانە بۆ بونیادنانی ئەدەبێكی نەتەوەیی ودووركەوتنەوە لەكاریگەرییە ڕاستەوخۆكانی ئەدەبی بێگانە بەنموونەی ئەدەبیاتی عەرەبی وفارسی وتوركی.ئەم مانیفێستۆیە,لەزەمەنی دەقەكەدا، جۆرە پەیوەستییەكی ئایدیۆڵۆژیایی لەخۆ دەگرێت.بەم پێیە دەقەكە پەیوەندییەكی سۆسیۆڵۆژی و نەتەوایەتی لەنێو تێكڕای تاكەكاندا دروست كرد وەك ئەوەی مەلیك,لەپاڵ نامە ڕاستەوخۆكەی بۆ دەسەڵاتی ئیمپریالیزمی ئینگلیزی,داوای لەشاعیران وئەدیبان وڕۆشنبیران كردبێت كەبەدەنگ مانیفێستۆكەوە بچن چونكە گەیشتبووە ئەو ڕاستییەی كەدامەزراندنی مەمەلەكەتێكی كوردی سەربەخۆ تەنها بەگوتاری سیاسی دروست نابێت وئەدەب,لەو ڕووەوە دەتوانێت ڕۆڵێكی كاریگەری ووروژاندن ببینێت ولەلایەكی تریشەوە شاعیران بگەڕێنەوە بۆ كلتووری نەتەوایەتی خۆیان وواز لەكەرەستە بێگانەكان بهێنن.لەجەمسەرێكی تریشەوە, مەلیك هوشیارە لەو هەڵوێستەی كە لەدەقەكەیدا هاتووە كە تەنها ڕێگە بۆ دەستكەوتنی چارەی خۆنووسین گەڕانە بەدوای توخمەكانی ئاسایشی نەتەوەیی كە دەتوانێت گوشارێك بخاتەسەر بۆچوون و سیاسەتەكانی دەرەوە وبیانكات  بەكەرەستەیەكی ووزەبەخش بۆ بەدیهێنانی ئامانجە نەتەوایەتییەكان هەروەك چۆن دواتر گاندی هەمان هەڵوێستەی بەرامبەر بەهێزی داگیركەری ئینگلیز بەكارهێناو سەركەوتووش بوو.بەمەش پێویست ناكات مەلیك بەبەندەیی بژی وبێگانەش تاجی مەلیكی بخاتەسەری بۆئەوەی لە ئایندەدا چۆنیان ویست وبەپێی خواست وئارەزووو بەرژەوەندییەكانی خۆیان مامەڵەی سیاسی و ئابووری لەگەڵدا بكەن. لێرەدا ,گریمانەیەكیش دروست دەبێت ئەویش بەوەی ناوەڕۆكی ئەم دەقە هۆكار وفاكتەرێكی بەهێز بووە بۆ داڕمانی مەملەكەتەكە,بەوپێیەی مەلیك بەئاشكرا هەڵوێستی خۆی بۆ ئینگلیزەكان نیشان دەدات كەبەلای ئینگلیزەكانەوە ولەپێناو بەرژەوەندییەكانی خۆیان,باشتر وابوو كەتاجەكە خۆیان بیكەنە سەر مەلیك بۆ ئەوەی لەزەمەنی دەق ودوای دەقیشدا چۆنیان بیوستایە ئاوا مامەڵەیان لەگەڵ مەلیكدا بكردایە,هەروەك چۆن هەمان تاجیان خستۆتە سەر چەندینی تر كەوەك كۆیلە مامەڵەیان لەگەڵدا كراوە.(خوێنەری زیتەڵ خۆی دەتوانێت لە ڕێگەی مێژووی هاوچەرخەوە بەدوای ئەم نموونانەدا بگەڕێت).كەواتە, داڕمانی مەملەكەتەكە خیانەتێكی تیووری وپراكتیكی مەلیك نەبوو بەڵكو واقعی سیاسی ناوچەكەو بەرژەوەندییەكانی ئینگلیز وای خواست كە مانیفیستۆكە,وەك پێویست, جێبەجێ‌ نەكرێت، واتە لەپاڵا ئەو هۆكارەی كە ئاماژەمان پێدا، ئینگلیز تاجی مەلیكیشی بخستایەسەر مەلیك مەحمود هەر بەو ئاراستەیی دەبرد كە مەلیك خۆی خستییە سەری,هەرەوەك چۆن لەمەلیك فەیسەڵدا,لەساڵی 1958, ئەنجامیاندا.لەلایەكی تریشەوە داڕمانەكە لەبەر ئەوە نەبوو كە قەوارە وهێزی ئینگلیز گەورەتر بووبێت وكوردیش بەپێچەوانەوە، بەڵكو بەرژەوەندییە ئابووری و میتریالیزمەكانی ئینگلیز وای خواست كە مەملەكەتە بەرەو ئەو ئاكارە بڕوات.ئەمڕۆش لەڕووی هێزو تەكنۆلۆژیاو ئابوورییەوە هیچ بەراووردێك ناكرێت لەنێوان ئەمریكا وكوردستاندا، بەڵام بەرژەوەندییەكان وادەخوازێت كەیارمەتی كوردەكان بدرێت.ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت كە مەلیك پیاوێكی نەفام وبێ‌ ئەزموون ‌وعەفەویی نەبوو, وەك هەندێك كەس وای بۆدەچن,بەڵكو بەرژەوەندییەكانی هێزی دەرەوە لەسەر هەموو پێناسە مرۆڤایەتی وجوگرافیایی وئایدیاكانەوە یە,ئەمڕۆكەشی لەگەڵدا بێت.هەر لەبەرئەمەش دەپرسین,بانگەوازەكەی مەلیك مەحمود لە دەقەكەیدا لەئەنجامی چییەوە سەری هەڵدا؟وەك دەردەكەوێت، مەلیك لە زەمەنی دەقەكەیدا نائارامەو لە بارودۆخێكی نائاسایدا دەژی.خۆی لەبەردەم ڕووداوێكی چارەنووس سازدا دەبینێتەوە ودەیەوێت ستراتیژیەتی خۆی بۆ ئینگلیزییەكان ئاشكرابكات. دواتر پرسیار دەكەین و دەڵێن ڕەنگدانەوەی ئەم گوتارە ,لەیەك كاتدا,لەسەر سیاسەتی ئینگلیز وكورد چیە؟ ئایا خەڵكی كوردستان,بەتایبەتی لەزەمەنی دەقدا, كەزیاتر خۆیان لەنێو شەریعەت ویاساكانی  ئایندا دەبینییەوە ، بە ئاسانی وبێ‌چەند وچوون و لەبەر خاتری مەلیك ئەم شەریعەتی ئیسلامە دەگۆڕێتەوە بەڕەهەندە نەتەوایەتییەكان؟خۆ ئەگەر بانگەوازەكە شەرعیەتێكی پوزەتیڤی هەبووبێت بۆ ئەو زەمەنە ئەی بۆچی نەیتوانی بەردەوامییەك بدات بە تاجی مەملەكەتەكە! كاریگەرییەكان بەداڕمانی مەملەكەت لەدەرەوەی ئەم دەقە چین وكێ لێی بەرپرسە؟گەرچی كارەكە پەیوەندی ڕاستەوخۆی بەمێژوونوسانەوە هەیە,بەڵام لەگەڵ ئەمەشدا كارنامەكانی ڕەخنەگری سیمۆڵۆژیایی یاكۆپسن ,ڕەنگە جێگەی وەڵامەكانی تێدا بێتەوە.كارنامەكانیش بریتین لەمانەی لای خوارەوە:
یەكەم/ كارنامەی هەڵچوونی: ئەم كارنامەیە پەیوەستە بە نێرەر (بەرهەمهێنەر)وشێوازی بەكارهێنانی دەربڕینەكەی كە زیاتر خۆی لە شێوازێكی ڕاستەوخۆدا دەبینێتەوە بەرامبەر ئەو هەڵوێستەی كە لێی دەدوێت ئەویش بەمەبەستی گواستنەوەی ئەو هەڵوێستەیە بۆ نامەكەی ووەرگر. لەپێناو بەرجەستەكردنی ئەم پڕۆسەیە,شاعیر هەوڵدەدات دەستەواژە سەرسوڕمانی وفرمانی وبانگەوازی بەكاربهێنێت كە سەرجەم ئەمانە كەرەستەی زمانی سەرچاوەیین. مەلیكی شاعیر لە دەقەكەیدا بەم شێوە زمان و شێواز وهەڵوێستە بۆمان دەدوێت. واتە چركە ساتەكانی هەڵچوون پێویستی بەم جۆرە شێوازەیە بۆئەوەی گشت ڕاناوە سەربەخۆكان بەسەربكاتەوە بێ‌جیاوازی دەنگ وشوێن وئایدیا.واتە,لەلایەكەوە شێوازە دەربڕینییەكە  ڕوونكردنەوەیەكە بۆ جەماوەرەكەی مەلیك وەك ئەوەی پێشبینی ئەوەبكرێت كە جەماوەر ڕووی دەمی گلەیی لە مەلیك بنێن كە ستراتیژیەتی مەملەكەتەكەی ڕوون و ئاشكرا نیە، یان داوای ئەوەی لێبكەن كەزیاتر نزیكبێتەوە لەبەرژەوەندییەكانی سیاسەتی دەرەوەی ئینگلیز,ئەویش بەمەبەستی مسۆگەركردنی مەملەكەتەكەی.لەلایەكی تریشەوە شێوازە دەربڕینییەكە ئاماژەیەكی ڕاستەوخۆی توڕە هەڵچوونیشە بۆ ئینگلیز وەك ئەوەی ئینگلیز داوا لەمەلیك بكات پابەندی سەرجەم سیاسەتەكانی بێت. مەلیك بۆ دەربازبوون لەم بۆچوونانە، بەم شێوازە دەربڕینییە وەڵامیان دەداتەوە كە لەدەقەكەیدا هاتووە چونكە مەلیك، وەك شاعیرو دەسەڵات وخاوەن ئەزموون، هوشیارترە وباش دەزانێت گەر پابەندی سیاسەتی ئینگلیز بێت ئەوا,لەیەك كاتدا, بەدوو سەر دەدۆڕێت. لەجەمسەرێكەوە تاجەكەی دەدۆڕێنێت بەوپێیەی لەبنەڕەتا ئەم تاجە موڵكی خۆی نییە و بە قەبارە وپێوانەی سەری ئەو دروست نەكراوە.لەجەمسەرەكەی تریشەوە,دۆڕانی خۆی لەمێژوودا مسۆگەر دەكات .لێرەدا مەلیك ناچارە بەم شێوەیە گوزارشت لە ستراتیژیەتەكەی بكات كە ئەمە خۆی لە خۆیدا جۆرە كارێكی سەركەشی وجەربەزەیی مەلیك نیشان دەدات,یان جۆرێكە لەخۆبەزلزانین بەوپێیەی مەلیك لەبنچینەدا لەنەوەی پێغەمبەرە وخاوەن شوناس ودەسەڵاتێكی ئاینی بەهێزە لەناوچەكە وكڕووش بَو بەرامبەرەكان نابات بەتایبەتی ئینگلیزێكی خاچ پەرست كەئەمە بەلای مەلیكەوە جۆرێكە لەسووكایەتی.
دوهەم/ كارنامەی ڕاڤەیی: ئەم كارنامەیە پەنا بۆ ڕاڤەكردنی دەق بۆ دەق خوی دەبات وەك ئەوەی وشەیەك یان فرەیزێك یان دێڕێك بەكاری ڕاڤەكردنی دەقەكە هەڵسێت كەمەبەستێتی دەقەكە لەو ڕاڤەیەدا كۆدەكاتەوە.لێرەدا دەقی یەكەم بریتییە لە كارنامەیەكی سەرەتایی دووهەمیش بەكارنامەی ڕاڤەكردن. گەر سەرنج بدەینە دەقەكەی مەلیك، دەبینن لە دێڕی یەكەمدا ,وەك دەستپێكێك, ئاماژەیەكی سەرەتایی دراوە بەڕاناوەكانی منی یەكەم كەنایەوێت لەنێو ژینی ئەسیریدا درێژە بەخەباتی سیاسی خۆی ومەملەكەتەكەی بدات.بەڵام لەدێڕی دووهەمدا مەلیك دەیەوێت زیاتر مانای ئەسیریمان لەژێر دەسەڵاتی ئینگلیزدا بۆ ڕوونبكاتەوە، بۆیە دەبینین ئەمجارەیان جەخت لەسەر بیناكردنی مەملەكەتەكەی دەكات و نایەوێت مەملەكەتەكەی ئەسیری سیاسەتێكی بێگانە بێت وچۆنیان ویست وا هەڵیسوڕێنن.لەدێڕی سێهەمدا مەلیك هەوڵدەدات پێناسەی ئینگلیزمان بۆ بەرجەستە بكات ئەویش وەك مودەعییەك كەمافی هەبێت بەسەر هەمووانەوە كەئەمانە,بەلای مەلیكەوە, دوژمنی گەل ونەتەوە ونیشتمانن وبۆ مەسەلەی دامەزراندنی مەملەكەتەكەی بەهیچ شێوەیەك پشتییان پێ‌ نابەسرێت,چونكە بەلایەوە هەچ دامەزراندنێك بەو شێوەو شێوازە بێت ئەوا دەشێت زۆر بە ئاسانیش بۆشایی و درزی تێ بكەوێت ودواتر هەرەسیش بهێنێت.
سێهەم/كارنامەی بەڵگەئامێزی: لەم كارنامەیەدا  بەرهەمهێنەر,لەپێناو پشتڕاستكردنەوەی بابەتەكەی پێش ڕووداوەكە,چەند زانیارییەكی بنەڕەتیمان دەداتێ‌ كەدەبنە دەرئەنجامێك بۆ دوای ڕووداوەكە.مەلیك ,وەك بەرهەمهێنەر وبەرپرسێك,پێش دامەزراندنی مەملەكەتەكەی ئەو زانیارییانەمان دەداتێ‌ كەچۆن وبەچ شێوە وشێوازێك دایبمەزرێنێت.لەڕێگەی هەوڵەكانی خۆی !یان ئەوانەی كەبەنێوی ڕژێمە فیكری و سیاسییە دیموكراسییەكانەوە دەیانەوێت مەملەكەتێك لەسەر سەهۆڵ دروست بكەن،! كە هەچ كات ویستیان بە زووترین كات وبێ‌ چەندو چوون لەنەخشەی جێگەیی بیسڕنەوە. لێرەدا مەلیك, وەك سەركردەیەكی نموونەیی,خاوەن هێزی پێشبینییە بۆ ڕ‌ووداوەكان و توانای ڕاڤەكردنیشی هەیە. بەمەش مەلیك وەك ڕۆمانسیزمەكان مامەڵە لەگەڵا بابەتەكەیدا ناكات كەبریتی بێت تەنها لەئاماژەپێكردن بەمەسەلەیەك لەمەسەلەكان بەبێ ئەوەی بچێتە نێو ووردەكاری هۆكار وچارەسەرەكان,بەڵكو وەك ڕیالیزمێك دەڕوانێتە مەسەلەكەی وزۆریش ئایندەكەی مەبەستە.بۆیە,هەر لەئێستاوە باش دەزانێت كەئایندەی ئەو تاجە, گەر لەلایەن مودەعییەكانەوە لەسەر بكرێت,ئەوا هەر زوو دەیدۆڕێنێت بەوپێیەی ئەمە یەكەم پیشەی مدەعییەكان نییە دەرهەق ئەو گەلانەی كەهاوشێوەی گەلەكەی مەلیكن.
چوارهەم/ كارنامەی گیرەیی: ئەو كارنامەیە هەڵدەستێت بەگرێدانی وێنەكان بەبێ ئەوەی بۆشاییەكی نا لۆژیكی لەنێوانیاندا دروست ببێت.مەلیك لە دەقەكەیدا توانیوێتی ڕووداوی زەمەن ودامەزراندنی مەملەكەتەكەی بەبۆچوون وبیرێك دەرببڕێت، بەبێ‌ ئەوەی گوشار بخاتەسەر كاری دەمامك وشێوازە ڕەوانبێژی وهێماییەكان.واتە, مەلیك,لەلایەكەوە ڕاستەوخۆ وبوێرانە ڕووی دەمی لەتێكڕای خەڵكی وهێزی داگیركەرە.لەلایەكی تریشەوە,هوشیارە لەوەی گەر هاتوو بەفەرمانی دوژمنانی داگیركەر تاجی مەلیكی بخرێتە سەری و فەرمانیشی پێ بكرێت،ئەوا بێگومان ,لەلایەن ئەو داگیركەرانەوە,وەك كوێلەیەك سەیر ومامەڵەی لەگەڵدا دەكرێت. هەر لەبەر ئەمەشە,مەلیك ئەم جۆرە تاج و مەملەكەتە ڕەت دەكاتەوە چونكە نەبوونی گەلێك باشتر وپیرۆزترە.
پێنجهەم/ كارنامەی سەرنج ڕاكێشانی وبانگیشەكردن: ئەو كارنامەیە گوشار دەخاتەسەر هەستی گوێگر بەمەبەستی ڕاكێشانی بەلای دەقەكەدا.لەدەقەكەی مەلیكدا دوو جۆر گوێگر بەدی دەكرێت. یەكەمیان,گوێگرێكی نزیك كەزۆربەی هەرە زۆریان پشتگیری لەستراتیژیەتی مەملەكەتەكە دەكەن. دووهەمیان ,گوێگرێكی دوور كەپێچەوانە مامەڵەی لەگەڵدا دەكەن. مەلیك بۆئەوەی بە تیرێك دوونیشان بپێكێت، ڕووی دەمی لەهەموو ڕاناوەكانە وسەرنجی هەمووانی گوێكر بۆخۆی و دەقەكەی ڕادەكێشێت،ئەمەش بەمەبەستی جەخت خستنەسەر گوتاری بابەتەكەی وەك ئەوەی بڵێت: ئەی گەلی كورد گەر مەملەكەت بەدەستی دوژمن دامەزراند، ئەوا وەكو ئەوە وایە پەیژەیەك لە لم دروست بكەیت (ناوی ڕۆمانێكی سەلیم بەرەكاتە)، یان بڵێت ئەی پیاوانی ئینگلیز ئێمە ئەو گەلە نین كە بەمەیل وئارەزووەكانی خۆتان هەڵمان سوڕێنن! بۆیە دەبینین لە دێڕی یەكەمدا گوتارەكە گشتییە وپەیوەندی بەهەردوو جۆری گوێگرەوە هەیە. لەدێڕی دووهەم و سێهەمدا,بەرەو تایبەت دەڕوات، ئەویش بە خەستكردنەوەی ژیانی ئەسیری و كۆیلەیی بەهۆی ملكەچبوون بە ڕژێمێكی سیاسی دەرەكی، كە دەرئەنجامەكەی قەیرانێكی نێگەتیڤی گەورەی لێدەكەوێتەوە دوور لە بەرژەوەندییەكانی ئاسایشی نەتەوەیی كورد.
شەشهەم / كارنامەی ئایدۆڵۆژیایی: ئەو كارنامەیەیە كەهەوڵی بەدەرخستنی ستراتیژیەتی دەق لەڕووی سیاسی وفیكری وسۆسیۆڵۆژییەوە دەدات. گەرچی هەندێك جار پەیوەندی دەق بە ئایدیۆڵۆژیاوە، وەك تۆدۆرۆڤ بۆی دەچێت، پەیوەندییەكی بەزاندنییە بەڵام,لەگەڵ ئەمەشدا, دەق ,زۆربەی كات, لەهە‌وڵی خۆ ڕزگاركردنی بیرێكی دەرەكیدایە بۆئەوەی خۆی ببێتە ئایدیۆڵۆژیایەكی سەربەخۆی تایبەتمەند.لە دەقەكەی مەلیكدا، ستراتیژیەكە، وەك پێشتریش ئاماژەمان پێداوە، ئاشكرایە.بەڵام ئەوەی ,بەشێوە گشتییەكەی,تێبینی دەكرێت ئەوەیە كەڕێبازێكی فیكری دیاریكراوی سەربەخۆی فەرمی، وەك ڕێكخراوێك،لەپشت دامەزراندنەكەوە بوونی نیە، تا بیكەنە سلۆگانێك (دروشم) بۆ پرۆگرامی دەوڵەتەكە.ئەمەش بەو مانایە دێت كەكارەكە زیاتر مۆركێكی خۆڕسكی لەخۆ گرتبێت.بەڵام ,بەخوێندنەوەیەكی تر,دەقەكە,وەك كارنامەیەكی شاراوەی ئایدیۆڵۆژیایی,دەیەوێت ئەم بۆشاییە پڕ بكاتەوە وخۆی دەبێتە مانیفێستۆیەك بۆ گوتاری دامەزراندنەكە.هەر لەبەر ئەمەشە,ئێمەی خوێنەر بەو زەقییە هەست بەدابڕان وبەزاندنێك لەنێوان دەق وئایدیای دەرەوەی دەقی مەلیكدا ناكەین.لەلایەكی تریشەوە ,هەر بەو زەقییە,هەست بەوە ناكەین كە گوتاری دەقەكە عەفەوی بوبێت ودوور بێت لەپلانێكی پێش وەخت.بەڵكو تەنها ئاماژەكردن بەكوردیبوونی دامەزراندنەكە خۆی بۆ خۆی بریتیە لەهەوێنێكی هەرە بەهێز بۆ دامەزراندنێكی پلان دارێژراو .