گفتوگۆ: ژینۆ عەبدولڵا هاوكار: زاموا زاهیر سۆفیگەری خۆی بریتییە لە ئەزموونێكی ڕۆحیی قووڵ و جیاواز لە هەر ئەزموونێكی دیكە كە دەبێتە مایەی ئەوەی بە شێوازی تایبەت دەرببڕێ. ئەدەبی صۆفیگەریش ئەو دەربڕینە تایبەتەیە، چ شیعر بێت یا چیرۆك یا هەر قاڵبێكی ئەدەبیی دیكە، لە و ڕوانگەیەوە دەبرسین؟ ئایا نالی شاعیرێكی سۆفی بووە؟ بەڵگە لەسەر بوونی هزری سۆفیگەری لە شیعری نالیدا چیە؟ مەسەلە كانی (نالی و شەڕی نەفس و ئارەزووەكان)، و نالی و تەمسك كردن و نالی و مەی وساقی،و نالی و تەریقەت و شەریعەت چیە؟ بۆ ئەو مەبەستە ئەم دیدارە مان لە گەڵ پڕۆفیسۆری یاریدەدەر دكتۆر عەبدلوەهاب چروستانی مامۆستای ڕەخنەی ئەدەبی و پسپۆڕی بواری تەسەوف لە زانكۆی سلێمانی ئەنجامدا: -بەڵگە لەسەر بوونی هزری سۆفیگەری لە شیعری نالیدا چیە؟ دكتۆر عەبدلوەهاب چروستانی: لەگەڵ ئەوەی هزری سۆفیگەری پانتاییەكی فراوان دائەپۆشێت لە شیعرەكانی حەزرەتی نالیدا بەڵام لێكۆڵینەوەیەكی ئەوتۆ شایەنی باس بێت نەكراوە بۆ شیعرەكانی لەبەرئەو ڕوانگەیەدا چونكە من پێم وایە ئەوەی بیەوێت بایەخ بەو لایەنەبدات پێویستی بە شارەزاییەكی تەواو هەیە لە ئەدەبی سۆفی بە تایبەتی ئەو سەرچاوانەی كە پەیوەستن بە ژیانی رۆحی كەڵە شاعیر وزاناكانی ئەو بوارە وەك ئیبن عربی كە كتێبی (فتوحاتی مەكی) و (فصوص الحكم) و (دیوانی ترجمان الاشواق)ی هەیە ، و دیواانی ئیبن الفارز كە لە دوو بەشایە وە چامەیەكی هەیە كە (التائیە الكبری) 167 دێری شیعرە و هەموو باس لە ژیانی رۆحی ئەو شاعیرە صوفیە ئەكات. هەروەها (شەتەحات الصوفیە) كە هی ابو یزیدی بەستامیە ، (احیا‌و علوم الدین) كە هی ئیمامی غزالیە و (سفینە الراغب) هی الراغب الاصفهانیە وه (ئیصتلاحات الصوفیە) للشریف الجرجانی و (مكتوباتی رەبانی) و (مەسنەوی) جلال الدین و زۆر سەرچاوەو دیوانی شیعری تر كە مەحوی خۆی ئاماژە بەوە ئەدا كە بێ ئاگا لە فتوحات و مكتوبات و مەسنەوی ناتوانێت شارەزاییەكی هەبێ لە ژیانی رۆحیدا بۆیە مەحوی ئەفەرموێت: بكە سەیری فتوحات ئەر گەرەكتە تۆ فتوحی رۆح كتێبی دڵ موتاڵا كردنە بڕوانە مكتوبات یان ئەفەرموێت: باسی چی بكەم بێ كەرانی بەحری پڕ تشویقی عەشق تاقە قەترێكی فتوحاتە نمێكی مەسنەوی بەوەشەوە نەوەستاوە مەحوی پێی وایە ئەوەی ڕێبواری كاروانی حەلاجی سەرقافڵەچی نەبێت نابێت بەسەردارو پێشەنگ لە ژیانی ڕۆحیداو ئەفەرموێت: موحقق هەر كەسێك مەسلەكیە حقق و حەققیە مەنڤور سلوكی چونە سەردارە گەریقەی پیر بیە مەنصور خۆ نالیش ئەوەتا اقتدا بە منصوری حەلاج ئەكات و نەك هەر ئەوەندە بەڵكو ئامادەیە لەوپێناوەدا دوا ڕۆژی ببێت بە دوا ڕۆژی حەلاج و ئەویش وەك ئەوی بەسەر بێت بۆیە ئەفەرموێت: سروشكم نەقشی چاوی تۆ ئەكێشێ جێگەم سەردارەكەی منصورە ئەمشەو موســــوڵمانان دەپرســـن حاڵی نالی لە كونجی بێكەسی مەهجورە ئەمشەو من پێم وایە گوتاری نالی لەگەڵ خوایەتی، ئەگەر وابێت ئەمە مانای حلول ئەبەخشێت پێناسەی حلول (ان یحل الله جز‌وا او كلا فی البشر) وەك ئەوەی هەندێك لە شیعەكان پێیان وایە خوا لە جەستەی ئیمامی علی دایە، ئەگەر خۆشەویستەكەی لە چاویدا نەبێ چۆن ئەبێت سروشكی وێنەی چاوی بكێشێت ، ئەگەر چی لێكدانەوەی ئەو دێڕەی لای جەنابی مامۆستا ملا عبدالكریمی مدرس لە دیوانەكەی نالیدا مانای یەكتایی (وحدە الوجود) ئەبەخشێت جارێكی تر دووپاتی ئەوە دەكەمەوە كە بەداخەوە شیعرەكانی نالی توێژینەوەی بۆ نەكراوە بە پێی مانا ناوكیەكەی ئەگینا هەوڵی زۆر دراوە بۆ ڕاڤە كردنی شیعرەكانی نالی و باشترینیشیان ئەوەی جەنابی مامۆستا مەلا عبدالكریمی مدرسە خوا لێی خۆش بێت . شیعری صوفی پشت بەستە بە ڕەمزو كتایە وەك خۆیان ئەڵێن ئەوان بە زمانێك ئەدوێن كە پەیوەستە بە خۆیانەوە بۆ ئەوەیە لە خۆیان و خۆشەویستەكەیان كە مەبەستیان (خوا)یە كەس لەو نهێنیانەیان تێ نەگات. وە هەروەها (ابن الفارز) كە كەڵە شاعیرێكی سۆفی بووە شیعرەكانی بە دوو جۆر مانای كراوە یەكێكیان مانای دەرەكی بۆ كراوە (شێخ حسن البورینی) پێی هەڵساوە ، مانای دووەمیان مانا سۆفیگەریەكەی بۆ كراوە كە (عبدالغنی نابلسی) پێی هەڵساوە جگە لەوەی (التائیە الكبری) عبدالرزاق الكاشانی راڤەی كردووە. -ئایا نالی شاعیرێكی سۆفی بووە؟ دكتۆر عەبدلوەهاب چروستانی: نالی ئەوەندەی دیارە لە ژیانیدا سۆفی نەبووە بە سلوك مەگەر لە دوا ساڵەكانی ژیانیدا بەڵام بە فكرگومان لەوەدانیە كە زۆر هزری سۆفیگەری لە شیعرەكانیدا بەدی ئەكرێت جا ئەگەر ئەو شیعرانەی بیری سۆفیگەری تیایە هی ساڵەكانی دوایی تەمەنی بێ دوور نیە بە سلوك و بە فكر سۆفی نەبووبێ بەهەر حاڵ ئێمە بە دوای سۆفی بوون و سۆفی نەبوونی نالیدا وێڵ نین بەڵكو ئەمانەوێت چاوو ڕاوی ئەو شیعرانەی بكەین كە هزری سۆفیگەری تیابێت كە زۆریشە. بۆ ئەو مەبەستەش، هەندێك بەڵگە لەسەر زۆری هزری سۆفیگگەری لای نالی ئەخەینە ڕوو بۆ بە ڕاست زانینی لێكدانەوەی ئەو شیعرانە. یەكەم – ژینگەیەكی گونجاوو لواو هەبووە بۆ دەركەوتن و گەشەسەندنی ئەدەبیاتی سۆفی دوای كۆتایی هاتنی دەسەڵاتی بابانیەكان ڕۆڵێكی بەرچاوی شێخەكان كەوتە ئاراوە و توركەكانیش پشتگیری ئەوەیان ئەكرد بۆیە شێخانی قادری لە سلێمانی و شێخانی نەقشبەندی لە تەوێڵەو بیارەدا لە جموجوڵێكی بەرچاودا بوون و سۆفیگەریش بوو بوو بە دیاردەیەكی بەرفراوان لە ناو كۆمەڵگای كوردیدا كە ئەمە ڕەنگدانەوەی زۆری هەبوو لەسەر ئەدەبی سۆفی ، كەڵە شاعیری بە توانا دەركەوتن وەك مەولەوی ، مەحوی و نالیش بێ بەش نەبووە تیایدا . دووەم – نالی و مەولەوی و مەحوی هاوچەرخی یەك بوون ، خۆ ئەگەر چەند ساڵێكیش جیاوازی تەمەنیان بووبێ ئەوەندە نەبووە لە فكرا لە یەكیان دابڕێت ، نالی 1797ز ، مەولەوی ساڵی 1800ز ، مەحویش 1830ز مێژووی ەدایك بوونیانە ، ئەوەتا سالمی شاعیر نالی و مەحوی لە ڕیزبەندیەكەدا ئەژمار دەكات و سالم و كوردیش هەر لە ڕیزبەندیەكەدا ئەژمار دەكات كە دەفەرموێت: لە ڕۆژی ئیمتیحانا دیم بەرابەر گالبو مەعشوق كەمەر بەستەی هونەر هاتن لە تیپی عیشق بازانا لە لایەك نالی و مەشوی لە لایێ سالم و كوردی لە هەنگامەی هونەر گەرمی تكا جۆ بوون لە مەولانا جا لێرەدا مەبەستمان ئەوەیە نابێ مەحوی و مەولەوی شیعری سۆفیگەریان بەو پانتاییە فراوانەی داپۆشیبێت لە دیوانەكەیاندا بەڵام ( نالی ) بەو گەورەییەوە هەگبە بەتاڵ بێت لە كاتێكدا پێم وایە ئە جۆرە شیعرە باوی بووە چونكە وەك لە خاڵی یەكەمدا ئاماژەمان پێ كرد ڕەنگدانەوەیەكی بارودۆخە كۆمەڵایەتی و ئاینیەكە بووە. سێهەم – ئەگەر بە وردی سەیری شیعرەكانی نالی بكەین زۆر زاراوەی سۆفیگەری تیا بەدی دەكرێت وەك / شوق : حسن : مدد : زوق : عاشق ، ساقی : مەی : قرب : فەنا : بەقا ) زۆری تریش. چوارەم – نالیش وەك مەحوی و جزیری و مەولەوی بێئاگا نەبووە لە بەسەر هاتی شاعیرە سۆفیەكانی نمونەی ( حلاج ) كە بوو بە قوربانی ناكۆكی نێوان ئەهلی شەریعەت و ئەهلی حەقیقەت ، بێگومان بە ئاگا بوونی نالی لە حەلاج و نمونەی حەلاج ئاگابونێتی لە بەرهەمەكانیان كە ئەگەری زۆریش ئەوەیە كاریگەری لەسەر هزری حەزرەتی نالی بەجێهێشتبێ. نالی ئەفەرموێت: سروشكم نەقشی چاوی تۆ دەكێشێ جێگەم سەردارەكەی مەنصورە ئەمشەو مــوسوڵمــانان دەپرسن حاڵی نالــی لە كونجی بێكەسـی مەهجـورە ئەمشــەو هەروەها شیعری نالی هەندێك جار لە مانادا پڕ بە پڕی شیعری شاعیرێكی سۆفی وەك (ابن الفارز) وەك ئەوەی كە نالی ئەفەرموێت: گەر نی یە ئاور لە سینەمدا بە تاو بۆچ لەبەر قولقول غەریقی ئاوم ئەز ناری سینەم گەر نەبێ غەرقم ئەمن ئاوی چاوم گەر نەبێ سوتاوم ئەز (ئیبنالفارز)یش ئەفەرموێت: فگوفان نوح عند نوحی كادمعی وایقاد نیران الخلیل كدمعتی فلولا دموعی احرقتنی زفرمتی ولولا زفیری اغرقتنی دمعتی پێنجەم – ئەو كێبڕكێ و ناكۆكیە توندو تیژەی لە نێوان ئەهلی شەریعەت و ئەهلی گەریقەتدا هەبووە ، ڕەنگدانەوەی تەواوی هەبووە لەسەر شیعری شاعیرەكان ، دیارە ناكۆكیەكە بووە بە مایەی سەری هەندێك شاعیر وەك حلاج و سەهروەردی و هەروەها بۆتە هۆی ڕاوەدونان و گرتن و دەركردن و نالیش پشكێكی لە پریشكی ئەو ناكۆكیە بەركەوتووە و ئەویش پێنوسەكەی هەتیو نەخستووە تا بێبەشی بكات لە وێنەی ئەو بارودۆخە نەخوازراوە ،كە ئەم وێنانەش كەلەبەرێكی شیعری سۆفی لە دیوانەكەیدا بە گوڵزاری شیعرەكانی ئەڕازێنێتەوە . شەشەم – نالی ناوی سۆفی لەزۆر شوێنی شیعرەكانیدا هێناوە ، زیاتریشی دادەبەزێتە سەریان دیارە دیاردەی سۆفیگەری زۆر باوی بووە لەسەردەمی ئەودا بۆیە هەرچی زۆر بوو بۆریش تێ دەكەوێت. -مەسەلەی نالی و شەڕی نەفس و ئارەزووەكان چۆن دەبینی؟ دكتۆر عەبدلوەهاب چروستانی: نالی و شەڕی نەفس و ئارەزووەكان كە یەكێكە لە مەقامەكانی سۆفیگەری نالی ئەفەرموێت: هەڵگڕا وەك مۆمی كافوری بە شەودا موو بە مووم دا سیاهی روو بخوێنم نوقتە نوقتە خەت بە خەت من دەڵێم شەو بوو بە ڕۆژ نەفسم دەڵێ ڕۆژ بوو بە شەو ئەو موسیبە چونكە چاوی پێَ سپیبوو من غەڵەت دیارە هەلگیرسانی مووەكانی مەبەستی سپی بوونی توكی سەریەتی كە نیشانەی پیرییە ، مرۆڤ كە چووە ناو تەمەنەوە ئینجا ئەكەوێتە لە بێژنگ دانی كردەوەكانی و باشی و خراپەكانی دێتەوە پێش چاوی تا ئاهی پەشیمانی هەڵكێشێ ، بۆیە دەڵێ لەبەر ڕۆشنایی ئەو سپیبونەدا كە وەك مۆم داگیرساوە خاڵ خاڵی هەڵەكانم دەستنیشان كردوو كەوتمە گفتوگۆ لەگەڵ نەفسی بەدخووماو پێم گوت : تاكەی بەڕێی هەڵەدا ئەڕۆیت خۆ وا سەرت سپی بوو با شەرمی خوا بتگرێ ، نەفس وەڵامی دامەوەو گوتی سپی بوونی سەر نیشانەی لێكەوتوویی و لە دەستدانی ئارەزووەكانی جوانی و سەردەمی كەفوكوڵی گەنجێتیە ، نالی هەر خۆی قسەی نەفسی بەلاوە ڕاست بووچونكە هێشتا نەكەوتۆتە ژێر سایەی بەزەیی خواوە، لەبەرئەوە نەفسم زاڵ بوو بەسەر حەزی ڕاستەقینەی تەوبەو گەڕانەوە بۆ لای خواناسیو حەقیقەت زانی چونكە دڵم ئەو ڕاستیەی نەدەبینی. لە شوێنیكی تردا نالی دەفەرموێت: شەوقی كەنەبێ باسیرە مەئیوسە لە دیتن هەر شەوقی ئەوە قووەتی دینی بە نەزەردا نالی خەبەری بێ ئەسەری غائیبە ئەمما ناڵێكی حەزین دێ لە موناجاتی سەحەردا نالی دەفەرموێ چاوێ توانای بینینی نەبێ بێهیوایە لە ڕوانین و تەماشا كردن دیارە مەبەستی نالی چاوی دڵە نەك چاوی سەر بۆیە ئەڵێ كە چاوی دڵ توانای بینینی نەبوو كە ئەو توانایە خوا ئەیدات بە خۆشەویست و كەسە پێگەیشتووەكانی لە ژیانی ڕۆحیدا ئەو چاوی دڵە توانای پێگەیشتن و بینینی خوای نابێت ، بۆیە ئەوكەسانە بێهیواو ئامانجن. شەوق : زاراوەیەكی سۆفیە و با مانای (ارتیاح القلوب بالوجد و محبە اللقا‌و والقرب) واتە : دڵخۆشبوون بە گەیشتن بە خواو بینینی. لە دێری دووەمدا كە نالی هیوای ئەو بینینو پێگەیشتنەی نییە ئەڵێت : موژدەیەكی ئەوهەواڵەم بە گوێدا نەدرا بەڵام هەر هیوا بڕاو نیم چونكە ناڵەیەك دێت لە پاڕانەوەی بەرەبەیاندا ڕەنگە ئەو دەنگی ناڵینە نزیك بوونەوەی شاد بوون بێ بەو لیقایە. -مەسەلەی( نالی و تمسك كردن) چیە؟ دكتۆر عەبدلوەهاب چروستانی: گومان لە بوونی هزری سۆفیگەری نییە لە شیعرەكانی نالیدا بەڵام ئایا تمسكی كردووە یان نا لە ڕاستیدا بەڵگەی ئەوتۆ نیە كە نالی تمسكی كردبێت لە ساڵەكانی دوایی تەمەنیدا بووە لەبەرئەوە نەگەیشتووەتە مەقاماتی باڵا لە ژیانی ڕۆحیدا ئەوەش بە پێی ڕەنگدانەوەی شیعرەكانی ، كە شیعری تەعبیر لە ژیانی رۆحی ئەو شاعیرە سۆفیە دەكات ، بۆیە نالی دەفەرموێت: عومری بێ حاصلی من چوو بە عەبەس ئەمەكم هەرچی هەبوو چوو بە عەبەس میهری بێ میهری روخت گیراوە لە منی سایە سیفەت چوو بە عەبەس خانەیی دڵ كە خەرابە چ بڵێم بە خەیاڵت كە بفەرموو بە عەبەس نالی ئەو خونچە دەمە بێزارە مەكە ماچی دەمی یارچوو بە عەبەس واتە : تەمەنێكی زۆرم بەڕێ كردووە هیچم بەدەست نەهێنا لەبەرئەوەی تەمەنم بەفیڕۆ چووە و هەر ڕەنجێكیشم داوە بە زایە چووە ، ڕوی ڕوناكی بێ مەیلت گیراوە بۆیە ئەو ڕوناكیەم ناگاتێ و هەر لە تاریكی نەزانیدا خول دەخۆم ، دیارە نەگەیشتنی ئەو ڕوناكیە هۆكەی ئەوەیە كە ناو دڵم وێرانەیە بە خراپەو ڕەنجاندنی یەزدان ، ئیتر چۆن ڕووی فەرموكردنم ببێ چونكە سێبەر هاتن لە هەڵهاتنی خۆرەوەیە ئەگەر هەتاو نەبێ سێبەریشی نابێت ، نالی خۆی ئەدوێنێت تا بڵێ ڕەنجی بێ وەرپ ئەی نالی هەوڵی ماچ كردنی دەمی خۆشەویست مەدە چونكە ئەو دەمی نیە وە خوا فەرمویەتی (لیس كمپله شئ) بۆیە بە ئاواتی ماچ كرددنی دەمی ناگەیت ، بە پێی ئەم چامەیە نالی نەگەیشتووە بە مەرامی خۆی لە ژیانی ڕۆحیدا. -ئەگەر سەیری ئەدەبیاتی تەسەوف بكەین، وشەكانی وەك (مەی.. نەی.. یار) و چەندین وشەی تر هەن، كە هەمان شتن لە دنیای مادیاتدا، ئایا لای ئەوان چێژی ئەمانە جیاواز بووە؟ بە تایبەت لای نالی (مەیی و ساقی) چۆن بوە؟ دكتۆر عەبدلوەهاب چروستانی: مەی : لە ئەدەبی سۆفیدا مانای خۆشەویستی خوا ئەگەیەنێ و ئەو مەستیە ئەبەخشێ بە سۆفی كە ئەنجامەكەی بێ ئاگاییەكی بۆ پەیدا ئەبێت وەك بڵێیت سەرخۆشییەكی بۆ دێ كە تیایدا بە بینینو گەیشتن بە خوا شاد ئەبێت. ساقی : ئەكرێ مەبەست لە شێخ بێت هەر وەك بە مانای خودا دێت لای سۆفیەكان ، واتە ئەوەی ڕێی خۆشەویستی خودا پیشانی سۆفی ئەدات وە ئەیخاتە سەر ئەو ڕێبازە جا ڕێنمویی شێخ بێت یان هیدایەت و بە هاناوە هاتنی سۆز و بەزەیی خودا ، بۆیە نالیش داوا لە ساقی دەكات پشكێكی لەو مەیە پێ ببەخشێ و ئەڵێت: ساقی وەرە ڕەنگین كە بە پەنجە لەبی ئەقداح بەم ڕاحە لەسەر ڕاحە دەڵێن ڕاحەتی ئەرواح بەم كاسە لەسەر پەنجە دەڵێن نوری علی نور رەخشانە لە میشكاتی قەدەحدا وەكومیسباح قەترێكە لە بەحری كە رەم و رەحمەتی فتاح نەك عارەقی كەرمی عینەب و شەربەتی توففاح بەو دەستە كەوا مەرحەمە بۆ دڵی خەستە بەو پەنجە كە بۆ بابی گوشایش ئەوە مفتاح -تەریقەت و شەریعەت لای نالی چۆن بووە؟ دكتۆر عەبدلوەهاب چروستانی: نالی شاعیری لیریكا پشكێكی ئەو ناكۆكیەی نێوانی ئەهلی شەریعەت و ئەهلی گەریقەتی بەركەوتووە ئەوناكۆكیەی ماوەیەكی زۆری خایاندووە ، دیارە ئەهلی گەریقەت بە ئەهلی شەریعەتی ئەوت ئەو عیبادەتەی ئەیكەن تەنها چاولێكەریەو خوو پێوەرگرتن و مایەی بێزاریە جاری واش هەیە یاخی بوونی لێ دەكەوێتەوە ، ئەهلی شەریعەتیش بە ئەهلی گەریقەتی ئەوت ئەهلی بیدعەن و ئەوەی ئەیكەن بەدەرە لەوەی پێغەمبەر (د.خ) كردوویەتی و لەسەردەمی محمد (ص) و هاوەڵانی محمد و تابعیندا ئەوانە هیچی نەبووە زۆر هەوڵی تەسك كردنەوە مەودای ئەو ناكۆكیە دراوە لەوانە ئیمامی غەزالی ئیمامی شافعی و زۆری تریش هەندێكیان وتویانە (( كل شریعە غیر مۆیدە بالحقیقە غیر مقبولە وكل حقیقە غیر مقیدە بالشریعە غیر محصولە )) واتە شەریعەت ئەگەر پشت بەست نەبێت بە گەریقەت وەرناگیرێت وە حەقیقەتێكیش ئەگەر پەیوەست نەبێت بە شەریعەتەوە نابێت و ڕەوا نیە هەروەها شێخ (احمد بن محمد بن الشافعی) پەیوەندی نێوان گەریقەت و شەریعەت و حەقیقەت ئەچوێنێت بە دەریا و پاپۆڕو گەوهەر : واتە بۆ بەدەست هێنانی گەوهەر پێویستت بە چونە ناو دەریاوە هەیە ناشتوانیت بچیتە ناو قوڵایی دەریاوە ئەگەر پاپۆڕت نەبێت ، كەواتە شەریعەت دەریایە و گەریقەت پاپۆڕە و حەقیقەتیش گەوهەرەكەیە كە بەدەستی دەهێنیت. شاعیرە كوردەكانیش زۆریان گوتووە لەو بارەیەوە مەحوی فەرموویەتی: لەگەڵ دەستی مەلا ڕێناكەوێ زونناری زولفی یار وەكو شێخ اختیاری مەزهەبی تەرسا نەكەم چیبكەم نالیش زۆر چاپوكانە ئەسپی خۆی تاوداوە لەو بوارەدا و ئەفەرموێت : بەزمی ڕەندانە ئەمە مەلعەبەیی وەعز نییە لـــە بەدونیكی و قەللابیــی دونیا نییە بـــاس ئەمە جێی ڕەمز و ئیشاراتی دەروونە لە گەرووی تەنگی پڕ غەرغەرەیی واعیزی غەررا نییە باس نالی لەم شیعرەدا هێما بۆ كۆڕی خەڵوەتی سۆفیەكان ئەكات و ڕووی لۆمەی ئەكات واعیڤ ، دیارە رەمز و اشاراتی سۆفی ئەو زمانەیە لە ئەدەبەكەیاندا كە یەكتری پێ ئەدوێنن بۆ ئەوەی نهێنی نێوانیان پارێزراو بێت ، یان ئەو زمانەیە لەگەڵ خوادا گفتوگۆی پێ دەكەن ، نالی لەم شیعرەدا دائەبەزیًتە سەر واعیڤ و ئەڵێت گوپت بە قسەی زل هەڵمەئاوسێنە ئەو قسانە لێرەدا جێی نابێتەوە. پێم وایە ئەم شیعرە یەكێكە لەو بەڵگانەی سۆفی بوونی حەزرەتی نالی ئەسەلمێنێ بە سلوك و بە فكر، بەڵام لە چ تەمەنێكدا و تا چەند بەردەوام بووەو تاچ مەقامێك گەیشتووە ، ئەوانە لێكۆڵینەوەی زیاتری ئەوێت. دیسان نالی لەگەڵ سۆفی ڕیاكارددا ئەڵێت: وەك سۆفی سافی مەبە ئاڵودەبە دنیا بێهودە موكەددەر مەكە سەرچاوەیی مەشرەب عاشق هەوەسی مەیكەدەوو عیلمی بەسیتە عاقل تەڵەبی مەدرەسەوو جەهلی مورەككەب دیارە نالی لەم شیعرەدا گوتاری لە بەرامبەر ئەو سۆفیانەیە كە ریابازوو دەست بڕن و لە حەقیقەتی سۆفیگەری لایانداوە بۆیە ئەڵێ ئەو سەرچاوە پاكەی ڕێبازی خۆشەویستی خوایی لێڵ مەكەن ، چونكە هەموو دەم ڕەفتاری نابەجێ بەڵگەیە لەسەر ویستی بەدیهێنانی ئارەزووە ناڕەوا كانی نەفس ، لە كاتێكدا عاشقی ڕاستەقینە و كاروانی ئەو ڕێگایە تەنها هەوڵی ڕەزامەندی خوا دەدات و دلً دەكاتە مەڵبەندی ئەو خۆشەویستیە بێگەردە ، لە كاتێكدا ئەوانەی خۆیان بە زانستی عەقڵی و نەقڵیەوە خەریك ئەكەن ناگەنە ئەنجام وهەندێك جار هیچ كەڵكێ نابەخشێت ، بۆ نمونە ئەگەر لە شوێنێكدا نەخۆش نەبێت زانستی پزیشكی سودێ نابەخشێت بەكەس ، لای سۆفیەكان زانستێ شایستەی بەدوادا چوونە كە زانستی خۆشەویستی خوایە لە چاوی ساقی و پێك و مەیخانەدا دەبینرێت كە ئەمە زانستی ئەهلی مەعنەوییە وپەیوەندی بە دڵ و ڕۆحەوە هەیە، سۆفییەكان عەقڵ بە كۆسپ ئەزانن لەسەر ڕێی ئەو خۆشەویستیەدا بۆیە وتویانە (( الناس تائهون عن الحق بالعقل))واتە خەڵكی سەرلێشێواوی دەستی عەقڵن بۆ بەڕاستی گەیشتن.
created by Avesta Group and powered by Microsoft Azure