حاجی قادری کۆیی (١٨١٦-١٨٩٧) شاعیر و بیرمەندێکی بەناوبانگ و نەتەوەخوازی کورد بوو. ماوەیەکی درێژ لە ئەستەمبوڵ پایتەختی عوسمانی ژیاوە و بە ھۆی نەبوونی ڕۆژنامە و گۆڤاری کوردی و نەخوێندەواریی کوردانی ئەو سەردەمە ڕووی کردووەتە ھۆنراوە و بیروبۆچوونە سیاسییەکانی بە شیعر نووسیوە. حاجی کاریگەری زۆری لەسەر بڕێک لە شاعیران و نووسەرانی پاش خۆی وەک عەبدوڵڵا پەشێو بووە. حاجی قادر سە رە ڕای دەست نیشانکردنی دەردو ئازارەکانی کورد ، زۆر جاریش هەوڵی داوە چارەیان بۆ بدۆزێتەوە ، بۆ نمونە : حاجی دەردێکی کوشندەی لای کورد دەست نیشان کردوە کە دوبەرەکی و ناتەبایی و دژمنایەتی کردنی یەکترە ، دەرمانیش لای ئەو تەنها هەر ڕێکەوتن و یەک ڕیزییە . تاڕێک نەکەون قەبیلی ئەکراد هەروا دەبنە خەرابە ئاباد . حاجی ، دوژمنی سەرەکی دەست نیشان کردووە کە تەماحکارو داگیرکارانی کوردستاننن ، بۆ ڕوبەڕوبوتەوەی ئەو دوژمنەش چەکی چارەسەر داناوە، چونکە وادیارە ئەوکاتش زمانی سەردەم چەک بووە . صەلاحی ئێوە ئیستێکە سیلاحە تەماعی گەورەیی بێ چەک نەکەن نەک لە هموی گرنگتر ئوەیە ، حاجی وەک هەر ڕووناکبیرێکی تازە ، زانست و چەکی ، پێکەوە کردوون مەرجی سەرەکی و بنەڕەت بۆ خەبات و بەگژداچوونەوەی دوژمن ، بۆیە دەڵێت ؟ بەشیرو خامە دەوڵەت پایەدارە ئەمن خامەم هەیە، شیر نادیارە لە هەمووشی گرنگتر ئەوەیە کە حاجی پێی وابووە کە پێویستە گەل بە دەوری سەرکردەیێک کۆ ببێتەوەو ئەو سەرکردەیە وەک ڕابەر و پێشڕەوی خەباتی نەتەوەیی میللەت لە دەوری خۆیدا گردکاتەوە بەرەو ئامانج بیان بات . هۆکارەکانی شیعر وتنی بەتایبەتی ئەو کاتەی کە چوەتە ئیستەنبۆل کەوتۆتە نێو ژیانێکی نوێ و تازەوە ، ئەوژیانە نویێە گۆڕانێکی سەرەکی بەسەر بیروڕای حاجی داهێنا ، چونکە شاری ئیستەنبۆ ئەوکاتە جێی کۆبونەوەی ەموو ئازادی خوازانی وڵاتی عوسمانی بوو ،حاجی ئاگاداری تێکۆشانی ئەو نەتەوە ژێر دەستانەی عوسمانی بوو ، بۆیە ئاوڕێکی لە میللەتەکەی دایەوەو کانیاوی شیعری نەتەوەیی لای ئەو تەقیەوە . لە شاری ئیستەنبۆلدا ، حاجی بە بنەماڵەی کورد پەروەری بەدرخانییان گەیشت بوو بە مامۆستای کوڕەکانیان ، دیارە ئە بنەماڵەیە کورد پەروەر بوون دەمێک بوو لە پێناو ئامانجە ڕەواکانی کورددا درێژەیان بە خەبات و تێکۆشان و بەرخۆدان دەداو کارێکی گەورەیان کردە سەر بیروباوەڕی حاجی قادر. حاجی قادر ، هەر لە ئەستەنبۆلدا ، مەم و زینی ئەحمەدی خانی کەوتە دەست و پێشەکیەکەی خوێندەوە ، ئەو پێشەکییەو دەیان کتێبی ڕۆشنبیری تازە بابەت کە لە ئەوروپا دەهاتن و دەکران بە تورکی و دەهاتنە بڵاوکردنەوە ، وایان کرد بیری هەستی نەتەواییەتی حاجی سەر هەڵبدات . دیارە ئاوارە بوون و دوورکەوتنەوەی لەزێدی باوو باپیرانی کارێکی گەورەی کردۆتە سەر حاجی و وای لێدەکات هەمیشە بیرو باوەڕو هەست و هۆشی لای وڵات و شارەکەی بێت . ناوی قادر یان عەبدولقادر کوڕی مەلا ئەحمەد کوڕی مەلا ساڵح کوڕی مەلا ئەحمەدی گەورەیە. حاجی قادر حەجی نەکردووە، وشەی حاجی بە مانای ئەوەیە کە لە مانگی حاجیان لە دایک بووە و ھەر لە منداڵییەوە حاجی قادریان پێوتووە. لە ساڵی ١٨١٦ لە گوندی گۆڕقەرەج لە خوارووی ڕۆژاوای کۆیە لەدایک بووە. زۆر منداڵ بووە کە باوکی مردووە و لە ٧ ساڵیدا دایکی ناویەتی بەرخوێندن لای مەلا ئەحمەدی خاڵۆزای. دوای دوو ساڵ دایکیشی دەمرێ ی خاڵۆزاکەی بەخێوی دەکات. لە ھاوینی ١٨٥٣ لەگەڵ مەلا عەبدوڵڵای جەلیزادە بۆ فەقێتی دەچن بۆ گوندی شێخ وەتمان. دوای ماوەیەک بۆ درێژەپێدانی دەرسی مەلایەتی حاجی بە تەنیا ڕوو لە شارەکانی سەردەشت و سابڵاغ و شنۆ دەکات و لە ساڵی ١٨٦٢ ئیجازەی دوازدە عیلم وەردەگرێ و دەگەڕێتەوە بۆ کۆیە. نموونەی شیعری لە مەیدانی بەھارە، شارەکەی کۆ، قوبەی کشمیری دا بەر شەق وە کو گۆ کوردی ئاخر بلێ چییە عەیبی، ھەر کەلامی ھەققە نییە عەیبی یا لە گەل فارسی چی فەرقی ھەیە، بۆ چی ئەو راست، بۆ چی ئەم کەمییە لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
created by Avesta Group and powered by Microsoft Azure