فەیروز

 

ڤینۆس تۆفیق 

 
سەرەتا :
84 ساڵ لەمەوبەر و لەرۆژی 21ی تشرینی دووەمی ساڵی 1935 دا، كچێكی لوبنانی بە ناوی (نوهاد رزق وەدیع حەداد)ەوە لە كوڵانێكی چەوڕێژكراوی گەڕەكێكی ناسراو بە (زقاق ئلبڵات)ی بەیروتی پایتەختی لوبناندا لە دایك بوو. ئەو كچەی پاش چەند ساڵێك دەبێتە خاوەنی نازناوی (فەیروز) ودەبێتە هەرە بەناوبانگترین وكاریگەرترین وخۆشویستراوترین گۆرانییبێژ لەسەر ئاستی ئەو وڵاتانەی زۆرینەی دانیشتوانەكانیان عەرەبن و بە "جیهانی عەرەب" ناسراون.   
فەیروز كەنازناوەكەی بە عەرەبیی ناوی یەكێكە لە بەردە گرانبەهاكان و رەنگەكەی پیرۆزەیی یاخود تۆركوازە، خاوەنی دەنگێكی هێندە پڕ ئەفسوون وگۆرانیگەلێكی ئەوتۆیە كە لە خۆشییدا سنورەكانی وڵات و نەژاد و نەتەوە و ئایین و رەگەزیان تێپەڕاندووە و بوونەتە دیاردەیەكی كلتوریی و موزیكیی وەها كە شاعیران لە چەشنی مەحمود دەرویش وگۆرانییبێژ و ئاوازدانەرانی وەك محەمەد عەبدولوەهاب و ماجدە رومیی و ئەكتەرە بەناوبانگەكانی عەرەب لە ستاییشكردنیدا جوانترین و پڕ هەستترین وتە لە بارەیەوە بڵێن. 
لە عێراق وكوردستانیشدا، كە گۆرانییەكانی فەیروز دەبنە دەستپێكی پرۆگرامەكانی هەندێك لە رادیۆكان، دەشێت بوترێت كەم نین ئەو كەسانەی بەجیاوازیی تەمەن و رەگەزیانەوە بەڵام بە لەیەكچوونی مەزاجی هونەرییانەوە ساڵەهای ساڵ گوێیان بۆ گۆرانییەكانی ئەو خانمە رادێراوە و هاوشێوەی گوێگرانی عەرەب و غەیرە عەرەب لە " جیهانی عەرەب"دا پەیوەندییەكی توندوتۆڵیان لەگەڵ دەیان و سەدان گۆرانیی فەیروزدا پەیداكردووە و ئەو گۆرانیانە بوونەتە بەشێك لە یادەوەریی دەستەجەمعییان.
چۆن وانەبێت كە زیاتر لە شەش دەیەیە گۆرانییەكانی فەیروز بەبەردەوامیی لەم ناوچەیەدا پەخش و بڵاودەكرێنەوە و بەشێك لەو گۆرانییانە بۆ ئەوانەی كە لەوشەكانی نێو شیعر وهۆنراوەی مەقام و بەستەكانی تێدەگەن سەرچاوەی نەشئە و خۆشیی بوون و هەندێكیشیان ئەنیس و یار و یاوەری ئاه و ئەشك و حەسرەتەكانیان بوون. 
فەیروز كە لە نیوەی دووەمی سەدەی بیستەمدا وەك ئەستێرەیەكی ورشەدار لە ئاسمانی گۆرانیی و موزیكی لوبنانیی و عەرەبییدا كەوتە درەوشانەوە، بووەتە یەكێك لە هەرە دیارترین ئایكۆن-سیمبوڵە ناسراوەكانی موزیكی هاوچەرخی عەرەب كە زیاتر لە 150 ملیۆن دانە لە ئەلبومە هونەرییەكانی  فرۆشراوە و لەگەڵ ئوم كەلسوم دا بوونە دوو پڕ فرۆشترین گۆرانییبێژەكانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست.
هەروەها تاكە هونەرمەندە لەسەر ئاستی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و جیهانی عەرەبیی و وڵاتانی تری جیهان كە لەسەرەتاوە تا ئێستا بەردەوام بێت لە گۆرانیی وتن  وخاوەنی ژمارەیەكی زۆر خەڵاتی ناوخۆیی و جیهانییە.
هەرچەندە فەیروز، وەك زۆرینەی هەرە زۆری ناوداران و خاوەن پلە و پایە هونەرییەكانی تری ناوچەكە و جیهان لەمەڕ كێشەی رەوای گەلی كوردستان و گەلانی تری ستەملێكراو لە جیهانی عەرەبدا خاوەن هەڵوێستێكی شایستە بەناو و ناوبانگیان نەبوون بەهەر هۆیەك بووبێت، بەڵام ناوازەیی هونەرەكەی و كاریگەریی گۆرانییەكانی هەموو بەربەستێكیان راماڵیوە لەبەردەم ئاشنابوون بە فەیروز و گۆرانییەكانی و وەلانانی هەموو هەستێكی دوور لە كایە و چێژبینینی بەرزی هونەریی. 
هەر لەم سۆنگەیەشەوە لە 84 هەمین ساڵرۆژی لەدایكبوونی فەیروزدا ، وێبسایتی خاك تی ڤی خوێنەرانی بە هەندێك لە وێستگەكانی ژیان و كاروانی هونەریی "قاوەی بەیانیان"  ئاشنا دەكات.

- سەردەمی منداڵیی:
ناوی ڕاستەقینەی نوهاد ڕزق وەدیع حەدادە و ڕۆژی ٢١ ی تشرینی دووەمی ساڵی ١٩٣٥ لە شاری بەیروتی پایتەختی لوبنان لە خێزانێكی سریانی كاسۆلیكی لە دایك بووە. باوكی ناوی وەدیع حەدادە و لە چاپخانەی ڕۆژنامەی ”لوریون” كاری كردووە كە تائێستا بە زمانی فەرەنسی لە شاری بەیروت دەردەچێت. 
دایكیشی ناوی لیزا ئەلبوستانی بووە كە كچی خێزانێكی لوبنانیی مەسیحیی ماڕۆنیی بووە و ئەو ڕۆژەی فەیروزی كچی گۆرانی ” یا جارە الوادی” تۆماركردووە ئەم كۆچی دوایی كردووە.
فەیروز یەكەمین منداڵی خانەوادەكەی بووەو خێزانەكەیان لە گەڕەكی زقاق بەڵات كە گەڕەكێكی كۆنی هەژارنشینی بەیروت بووە  ژیاون.
- سەرەتای كار:
سەرەتای دەركەوتنی فەیروز لە بواری گۆرانیی وتندا دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای ساڵی ١٩٤٠ كە ئەوكاتە  تەمەنی شەش ساڵ بووە لەو دەمەداو كاتێك لە ئاهەنگێكی خوێندنگەكەیدا بەشداریی دەكات و گۆرانی دەڵێت ، یەكێك لە مامۆستاكانی بە ناوی ” محەمەد  فلیفل”ەوە كە ئاوازدانەری مارشی نیشتمانیی سوریایە بە ناوازەیی دەنگی فەیروز سەرسام دەبێت و بەو هۆیەشەوە لەگەڵ باوكی فەیروز قسەدەكات كە ڕێگەی پێ بدات گۆرانیی بڵێت ، بەڵام باوكی بە مەرجێك ڕازی دەبێت كە تەنها گۆرانیی نیشتمانیی  بڵێت.
ئەوكاتەی فەیروز بۆیەكەم جار لەسەرەتای چلەكانی سەدەی رابردوودا پەیوەندیی دەكات بە كۆڕالی ڕادیۆی لوبنانەوە"حەلیم ڕومیی” باوكی ماجدە رومیی نازناوی ”فەیروزی  پێدەبەخشێت و ئاوازی هەندێك لە گۆرانییەكانی بۆ دادەنێت كە دەنگدانەوەیەكی گەورەی دەبێت. هەر لەو كاتەدا لەگەڵ گۆرانی وتندا مانگی ٢١دۆلاری ئەمریكیش وەردەگرێت و دەیدات بە كرێی خوێندنی  پەیمانگای میوزیكیی ( كۆنسێرڤاتوار) كە تێیدا دەیخوێند.
- بەرەو ناوبانگ..
- سەرەتاكانی بە دەستهێنانی نازناو و دەركەوتنی فەیروز دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای ساڵی ١٩٥٢ ئەوكاتەی دەستیكرد بە گۆرانی وتن بە ئاوازەكانی عاسی ڕەحبانیی.
فەیروز لە سەرەتای ساڵانی پەنجای سەدەی رابردوودا لەگەڵ ئاوازدانەر و شانۆكار و سیناریست و ئەكتەری لوبنانیی بەناوبانگ عاسی ڕەحبانیی هاوسەرگیریی كرد و بوونە دایك و باوكی دوو كوڕ و دوو كچ بە ناوەكانی ” زیاد  و لەیال و ڕیما و هالیی”.
هاوسەرگیریی فەیروز و عاسی ڕەحبانی و كاریی پێكەوەییان لەگەڵ ”مەنسور ڕەحبانی ”  برای مێردەكەیدا هۆكارێكی گرنگ بوون بۆ دەستپێكردنێكی كاروانێكی پڕ بەرهەم و سەركەوتنی گەورەی هونەریی كە خۆی دەدات لە ٨٠٠ بەرهەمی شانۆیی گۆرانیی ئامێز و  ئەلبومی گۆرانیی.
- كاریگەریی و تێپەڕاندنی نەوەكان
فەیروز بەهۆی كاریگەریی گەورەی خۆیەوە وەك كەسایەتییەكی دیاری لوبنان و وەك هونەرمەندێكی فرە بەهرەی خاوەن شاكاری زۆر و زەوەند بووەتە خۆشەویستێكی درێژخایەنی گوێگران لە شەش دەیەی رابردوودا بە جۆرێك دەكرێت بوترێت گۆرانییەكانی نەوەكانیان تێپەڕاندووە و بوونەتە بەرهەمگەلێكی ئەوتۆ كە سنوورەكانی كات و شوێنیان بۆ نەماوە. هەر ئەمەشە وایكردووە چەندین نازناوی لێ بنرێت وەك ( هاوسێی مانگ - جارە القمر) و (باڵیۆزمان بۆ ئەستێرەكان - سفیرتنا الی النجوم) و  (چۆلەكەی خۆرهەڵات- عصفورە الشرق) و (داری سدری لبنان - ارزە لبنان). 
لە روی شێوەی دەنگییەوە ستایلی فەیروز میزو –سۆپرانۆیە و شێوازەكانی لوبنانیی و عەرەبیی و خۆرهەڵاتیی و جیهانیی و شادیی یاخود هەڵپەڕكێی فۆلكلۆریی و میللیی بەرجەستەكردووە كە هەندێكیان لە كۆنسێرتە بەناوبانگەكانیدا لەگەڵ ئۆركێسترا و مایسترۆ ناسراوەكانی جیهاندا پێشكەش بە گوێگران كراون. 
دەنگی فەیروز و ئاواز و پشتگیرییەكانی برایانی ڕەحبانی شۆڕشێكی گەورەیان لە بواری موزیكی عەرەبیدا بەرپاكرد بەجۆرێك شێوازی سادەی گۆرانیی و داهێنانی موزیكیی وهەمەجۆریی تێكستەكانیان بوونە جێی سەرنجی گوێگران بە تایبەت كە فەیروز لە بوارەكانی ”خۆشەویستیی، منداڵان، خۆشیی ، ناخۆشیی، نیشتمان، دایك و كێشەی فەلەستیندا” گۆرانیی وتووە لەگەڵ گۆرانیی شانۆیی بۆ ١٥ شانۆگەریی.
لەم بوارەشدا دەكرێت ئاماژە بكرێت بۆ ئەوەی گۆرانیی حبیتك بالصیف – لە هاویندا خۆشم ویستیی هێندە كاریگەربووە كە گۆرانی بێژی فەرەنسیی میسریی نەژاد دالیدا كردوویەتی بە فەرەنسییی بە ناوی " كۆپابلۆ- culpable- تاوانبار" ەوە . هەروەها خانمە گۆرانیی بێژیی كۆڵۆمبیی خاوەن رەچەڵەكێكی لوبنایی ئاوازی گۆرانیی "شتی یا دنیا – ببارێ ئەی دنیا" ی بەكارهێناوە بۆ گۆرانییەكی خۆی كە بە ئیسپانییە.
- هاتنە پێشەوەی كوڕە گەورەی 
دوای مردنی عاسی ڕەحبانی هاوسەری لە ساڵی ١٩٨٦ دا، زیاد ڕەحبانی كوڕە گەورەی فەیروز، كە خاوەنی ئاوازێكە بەناوی دیار بەكرەوە، سەرپەرشتی هەموو كارە هونەرییەكانی دایكی كردووە و ژمارەیەكی زۆر ئاوازی بۆ گۆرانییەكانی داناوە و شێوازێكی نوێی لە موزیكی لوبنانیی و عەرەبیی و شەرقیی جیهانیدا خوڵقاند.

- گۆرانییبێژی گەل و شار و وڵاتان
یەكێك لە شانازییە گەورەكانی ژیانی هونەریی فەیروز ئەوەیە كە هەرگیز گۆرانیی بۆ هیچ سەرۆك و سەركردەیەكی عەرەبی بە چاك و خراپیانەوە نەوتووە بەڵام زۆر لە سەرۆك و سەركردە و پادشاكانی جیهان ئامادەی كۆنسێرتەكانی بوون كە لەسەر تەختەی شانۆ ۆ هۆڵە بەناوبانگ و گەورەكانی جیهان بەڕێوەچوون. هەروەها فەیروز بەوە جیادەكرێتەوە كە گۆرانیی بۆ زۆربەی هەرە زۆری پایتەختە عەرەبییەكان وتووە. 
فەیروز لە ماوەی كاروانی هونەرییدا بووەتە خاوەنی 65 ئەلبومی گۆرانیی و  لەسەر ئاستی وڵاتانی عەرەب ئاهەنگی گەورەی سازكردووە لەوانە زنجیرە كۆنسێرتەكانی فێستیڤاڵی نێودەوڵەتیی بەعەلبەك و فێستیڤاڵی سەیدا و شانۆی قەسری پیكادیللی لە بەیروتی پایتەختی وڵاتەكەی خۆی كە لوبنانە. هەروەها فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی  دیمەشق لە سوریا و  شانۆی ڕۆمانی لە عەمانی پایتەختی ئوردون.بە هەمان شێوەش لە فەلەستین و بەحرەین وكوەیت و ئیمارات و قەتەر و عێراق و میسر و مەغریب و جەزائیر و تونس كۆنسێرتی بۆ شەیدایانی دەنگی سازكردووە. 
لەسەر ئاستی ئەوروپا و جیهانیش لە هۆڵەندا و یۆنان و سویسرا و فەرەنسا و ئەمریكا و بەریتانیا و مەكسیك و بەڕازیل و ئەرجەنتین و ئوستورالیا و كەنەدا كۆنسێرتی گەورە و سەركەوتووی هەبووە كە دەیان هەزار كەس ئامادەیان بوون.
- سینەما و شانۆ
ئەگەرچی فەیروز كەسێكی كەمدوو و دورەپەرێز بووە لە چاوی كامێرا و میدیا و لێدوانە تەلەفزیۆنییەكان بەڵام لە كاری هونەرییدا بەو جۆرە نەبووە و بەشداریی لە سێ فیلمی سینەمایدا كردووە لە ساڵەكانی ١٩٦٥-١٩٦٧-١٩٦٨ و هەندێك لە هەرە بەناوبانگترین گۆرانییەكانی خۆی تێدا تۆماركردوون لەوانە "نسم علینا الهوی " لە فیلمی ( بنت الحارس) دا. 
هەروەها بەشدارییشی كردووە لە 15 شانۆگەریی گۆرانیی ئامێزدا كە زۆربەی دیالۆگەكانیان بەگۆرانیی بووە.
- جەنگی لوبنان (1975- 1990)
یەكێك لە هەرە تراژیدییا گەورەكانی مێژووی هاوچەرخی لوبنان جەنگی ناوخۆی ئەو وڵاتە قەشەنگ و جوانەی سەر دەریای ناوەڕاست بوو كە ساڵی 1975 تا 1990 بەردەوام بوو.بەڵام ئەو جەنگە بۆ فەیروز وێستگەی تۆماركردنی یەكێك لە هەرە مەزنترین سەروەرییەكانی خۆی بوو وەك مرۆڤ و وەك هونەرمەندێكی باڵا ئەویش مانەوە بوو لە وڵاتدا پاش ئەوەی ڕەتیكردەوە وڵاتەكەی جێبهێڵێت.لەگەڵ ئەوەی لە بۆردومانی ماڵەكەیدا لیالی كچی  لەدەستداوە ، بەڵام خۆشەویستیی بۆ لوبنان وایلێكردووە مانەوە لە وڵاتەكەیدا هەڵبژێرێت ئەو هەڵوێستەش لە نێو بەرهەم و بابەتە بەڵگەنامەییەكان و دیدار و چاوپێكەوتنە تەلەفزیۆنییەكانی خۆی و هونەرمەندان و رۆژنامەنووسانی تردا باس دەكرێت. لەم بوارەشدا ئاماژە دەكەین بە سێ فیلمی بەڵگەنامەیی كە لە لایەن ” كەناڵی هەشتی فەرەنسیی و كەناڵی جزیرەی قەتەریی و ئەلجەدید”ی لوبنانییەوە لەسە ژیان و بەرهەمەكانی فەیروز بەرهەمهێنراون.