یەلماز گۆنای

یەلماز گۆنای لە گوندی (قنجە)ی سەر بە قەزای (ئەدەنە)لە 1/4/1938 لە دایكبووە، باوكی جوتیارێكی هەژار بووە بەناوی (حەمید بۆتۆن) دایكیشی (گوللو)ی‌ ناوە.
 یەلماز هەرگیز ئەو چاو كرانەوەیەی بیرنەچۆتەوە، كە جگە لە دەردەسەری و هەژاری و نەداری و دەسەڵاتی ئاغاوات و چەپاندن و بێبەشبوون..
له‌ته‌مه‌نی 17 ساڵییه‌وه‌ چۆته‌ ئیسته‌نبوڵ‌و له‌وێ‌ له‌گه‌ڵ خوێندندا كاریشی كردووه‌.به‌كالۆریوسی له‌زانستی سیاسی‌و ئابووری به‌ده‌ستهێناوه‌‌و دواتر بڕوانامه‌ی حقوقی وه‌رگرتووه‌.
گۆنای له‌كۆتایی په‌نجاكانی سه‌ده‌ی رابردوه‌وه‌ چۆته‌ نێو دنیای ئه‌ده‌ب‌و سه‌ره‌تا به‌شیعرو چیرۆك ده‌ستی پێكردووه‌. دواتر خۆی بۆ سینه‌ما ته‌رخانكردووه‌‌و رۆلێكی دیاری له‌نوسین‌و به‌رهه‌مهێنانی ده‌یان فیلمی سینه‌ماییدا هابووه‌، فیلمه‌كانی گۆنای ده‌بڕی ئازارو مه‌ینه‌ته‌ییه‌كانی گه‌له‌كه‌ی بووه‌.به‌هۆی باشی فیلمه‌كانییه‌وه‌ 17 خه‌ڵاتی وه‌رگرتووه‌، دیاترینیان خه‌ڵاتی فیستڤاڵی كان بوو بۆ فیلمی(رێگا) له‌ساڵی 1982.به‌هۆی هه‌ڵویسته‌ سیاسییه‌كانی چه‌ندین جار زیندانی كراوه‌‌و به‌شێكی ته‌مه‌نی له‌زینداندا بردۆته‌ سه‌ر‌و هه‌ر له‌زیندانیش هه‌ڵهاتووه‌‌و خۆی گه‌یاندۆته‌ پاریس.له‌وێ‌ هه‌لی بۆ هه‌ڵكه‌وت كه‌ له‌رێی هونه‌ری سینه‌ماوه‌ زیاتر كێشه‌ی ره‌وای گه‌لی كوردستان به‌دنیای ده‌ره‌وه‌ بناسێنێ‌.به‌وه‌ش وه‌ك هونه‌رمه‌ندێك ناوبانگێكی زۆری ده‌ركرد.

تەنانەت ناوەكەی واتای (دژوار-قاسی) دەگەیەنێ.. هەروەك نازناوی (گۆنای) هەڵبژاردووە بۆ خۆی كە واتاكەی‌ (هەژار) دەگەیەنێ.. هەر لە ئەستەنبۆڵیش دوو گۆڤاری بە ناوەكانی (یوران-دوروك)ەوە لە ساڵی 1958 دەركرد و لە دەرچوواندنی بڵاوۆكەی دیواریی زانكۆشدا ڕۆڵێكی گەورەی‌ بینیوە.

 یەكەم چیرۆكی خۆی لە ساڵی 1961 بەناوی‌ (گەردنە لێكئاڵاوەكان)ەوە نووسیوەو ئەو چیرۆكەش بووە هۆی ئەوەی‌ كە بیخەنە یەكێك لە بەندیخانەكانەوە بە تۆمەتی‌ (ڕۆشنبیری سوور)ەوەو یەكێكی تر لە شاكارە ئەدەبییە هەرە دیارەكانیشی چیرۆكی (سالبا 1961)یە كە لە بەندیخانەدا نووسییەوەو زیاد لە حەوت جاریش لەناوەوەی‌ توركیا چاپكراوەتەوە و بۆ چەند زمانێكی‌ غەیرە توركیش پەرچڤەكراوە، لە سوریاش دوو جار چاپكراوەتەوە، یەلماز دەستی‌ دایە كاری سینەمایی بۆ ئەوەی‌ تێچووی‌ خوێندنی‌ پەیدا بكات، بەڵام بۆ هەتایە تێدا مایەوەو دەستی‌ دایە كار لەگەڵ دەرهێنەری بەناوبانگی (عاتف یەلماز) و ئیتر لەوێشەوە دەستی‌ كرد بە نووسین و كاری دەرهێنان تا ئەوەی‌ كە لە یەكەمین كاری هونەریدا لە 1958 دەركەوت لە فیلمی (ڕۆڵەكانی ئەم نیشتمانە)
گۆنای‌ هەمیشە لە ژێر فشار و چاودێری دەسەڵاتی توركیدا بووە، بەڵام لەگەڵ‌ ئەوەشدا زیاد لە 100 فیلمی بازرگانی‌ بەرهەمهێناوە كە خۆی تێدا پاڵەوانی‌ یەكەم بووە، لە فیلمەكانی‌ ئەو ماوەیەشدا: (ڕووباری‌ سوور، بەرخە ڕەشەكە، بكوژە قوربانییە، شای‌ شاكان). ساڵی 1961 وەرچەرخانێكی گەورە بوو لە ژیانی یەلماز گۆنایدا، كە قۆناغێكی تازەی‌ بۆ دانانی‌ بنەماو پرەنسیپی سینەمای‌ توركی‌ دامەزراند و هەر ئەوەش بووە ڕەهەندێكی‌ جیهانی‌ بۆی، هەر لەو قۆناغەشدا فیلمی‌ (سەید خان، گورگە برسییەكان، پیاوێگە نابووت، ڕانەكە)و ئەمانەش بوونە هۆی كردنەوەی‌ دەروازەیەك بۆ بەشداریكردنی‌ گۆنای‌ لە فێستیڤاڵە جیهانییەكاندا و كە تێیاندا 17 خەڵاتی‌ جیاجیای‌ وەرگرتووە. هەر لەو ماوەیەشدا بوو كە وتە بەناوبانگەكەی‌ تۆماركرد (من سینەما دروست ناكەم، بەڵكو ئیكتیفا دەكەم بەوەی‌ ژیانی‌ واقیعی ئینسانەكان بخەمە ڕوو.. بێگومان ئەبێ ئەو چەپاندنەی‌ كە چینەكەی‌ من دووچاری بۆتەوە پەردەی‌ لەسەر هەڵماڵرێ و بیشزانین بۆبەرژەوەندیی كێیە). سەرەڕای ناو ناوبانگ بەڵام گۆنای‌ هەر بە دڵسۆزی‌ مایەوە بۆ جەماوەر و هەمیشە لە هەوڵی ڕەواندنەوەی‌ خەم و كەمكردنەوەی‌ ئازارەكانیاندا بوو، بێگومان بۆ ئەمەش پێویستی‌ بە فیكرێك هەبوو، ئەو فیكرەش كە ئەو كاری لەسەر كردووە، ماركسییەت بوو، تا ئەوەی‌ ئەڵێ:"من پشت بە ماركسییەت دەبەستم وەك بنەماو پرۆگرامێكی‌ ستاتیكی‌ و فیكری‌، پابەندم پێیەوەو لەسەری دەڕۆم.." بۆیە لە ساڵی 1972 دەستیكرد بە كاری‌ دەرهێنانی‌ فیلم گەلێكی‌ بەهێزتر، لە نمونەی‌:"ژانە بینراوەكان، سبەینێ دوا ڕۆژە، باوك.." بەمەش سەرلەنوێ گەڕاندیانەوە بۆ نێو بەندیخانە، بەڵام كۆڵی نەدا، بەڵكو (ڕان)ەكەی‌ بەرهەمهانی‌ و تێدا مەینەتییەكانی‌ میللەتەكەی‌ خستە ڕوو، هەروەك لە فیلمی‌ (ڕێگا)دا یەلماز دەیەوێ بڵێ:"بەندیخانەی‌ تایبەتی‌ ئەو بەندیخانەیە نییە كە دەوری‌ دراوە بە پاسەوان و چەك و تێلە دڕكبەندەكان، بەڵكو بەندیخانە ئەو نیشتمانەیە كە بە خاڵی سەر سنوورەكان و دەریاكان تەوندراوە.. وەك توركیا" ئەوە بوو لەسەر ئەو فیلمەی‌ خەڵاتی‌ فیستفاڵی (كان)ی‌ نێودەوڵەتی‌ لە ساڵی 1982 پێدرا. لە دوا سەردەمی‌ بەندیخانەكەیدا یەلماز گۆنای‌ ڕۆمانی‌ (چیرۆك گەلێك بۆ كچەكەم، گەرمكەرەوەیەك و شووشە بۆ پەنجەرەكەمان و دوو نانمان دەوێ) هەروەك كۆمەڵێك لێكۆڵینەوەیشی نووسی گرنگترینیان (توێژە سیاسییەكان) كە بە هۆیەوە بۆ ماوەی‌ حەوت ساڵ و نیو بڕیاری لەسەر درایەوە.. دوایین كتێبی كە لە بەندیخانەدا نووسییەوە بریتی‌ بوو لە (دەربارەی‌ فاشییەت). كۆی ئەو حوكمانەی‌ بەسەریدا دران تا ساڵی 1983 گەیشتە 101 ساڵ...

لە دوا ڕۆژەكانی ژیانیدا، گۆنای وەسییەتنامەیەكی‌ نووسی و جەستەی‌ خۆی سپاردە (كۆمەڵەی‌ كوردی)ی لە پاریس بۆ ئەوەی‌ ئەوان تەسەروفی پێوە بكەن. لە پرسیارێكدا سەبارەت كوردستانی‌ گەورە وتی‌:"ئەوە ڕوودەدا ئەگەر كوردەكان لەسەر نیەت پاكی‌ پێكەوە كاربكەن". گۆنای‌ لە ڕۆژی یەكشەممە 9/9/1984 كۆچی دواییكرد، لە یەكێ لە نەخۆشخانەكانی‌ جیهاندا، لە مەراسیمی‌ بەخاك سپاردنەكەیشیدا زۆرێك لە ڕۆشنبیران و ئەدیبانی‌ شارەكانی‌ فەرەنسا و وڵاتە ئەوروپییەكانی‌ تر ئامادە بوون، كە لە 13/9ی‌ هەمان ساڵ بەڕێوەچوو و لە گۆڕستانی (بیر لاشنز) بە خاك سپێردرا.

كۆی فیلمەكانی یەلماز گۆنای دەگاتە 119 فیلم.. بە دەرهێنان و سیناریۆ و نواندنیشەوە.. بەڵام خەڵات و دیارییەكان كە وەریگرتووە، ئەمانەن:- (خەڵاتی ئۆرهان كەمال لەسەر ڕۆمانی گەردنە لێكئاڵاوەكان 1972/ خەڵاتی لۆكار نۆی جیهانی لەسەر فیلمی ڕانەكە/ خەلاتگەلێك لە ڤێستیفاڵەكانی بەرلین، بەریتانیا، بەلجیكا، سویسرا، ئیسپانیای نێودەوڵەتی/ خەڵاتی ویساقی سینەمایی بەلجیكی/ خەڵاتی یەكەمی ڤێستیفاڵی كان-ی‌ نێودەوڵەتی لە ساڵی 1982 لەسەر فیلمی ڕێگا/ پاڵێوراوی خەڵاتی نۆبڵی ئەدەبی بووە لە ساڵانی حەفتاكاندا).

سوود لە ماڵپەڕی‌ (وێكبیدیا) وەرگیراوە