مه‌زهه‌ر خالقی

مەزهەر جەلالەددین عەبدولخالق، ساڵی 1938 لە شاری سنە لە بنەماڵەیەكی ئایینی (باوكی مەردۆخی و دایكی ئەردەڵانی) لەدایك بووە.
لە قۆناغی خوێندنی سەرەتاییەوە، دەستی بە كاری هونەری كردووە و لە لایەن (م.ڕۆستەم موقەدەس) فێری سۆڵفێچ و مەقامی فارسی كراوە، ساڵانی دواتر لای (م.حەسەن كامكار) پەرەی بە زانستی گۆرانی و مەقامات داوە، هەروەها لە چالاكیی شانۆیی و وەرزشی قوتابخانەكەیدا، بەشداری كردووە و لە لایەن بەڕێوەبەری پەروەردەی سنەوە، بە قەڵەمێكی ئاڵتوونی خەڵات كراوە.

تا ساڵی 1956 هەموو ڕۆژانی چوارشەممەیەك، لە بەرنامەیەكی 30 خوولەكی ڕاستەوخۆی ڕادیۆی سنەدا، گۆرانی پێشكەش كردووە، گۆرانییەكان تەنها بڵاوبوونەتەوە و تۆمار نەبوون، كە لە لایەن سێ‌ ئۆركێسترای ئەو سەردەمەی ڕادیۆی سنەوە (خوێندكاران، سوپا، ڕادیۆ سنە- كە ئەمەی دواییان بە سەرپەرشتی حەسەن كامكار بووە) كاری موزیكیان بۆ كراوە.

ساڵی 1957 بۆ ماوەیەك لە شاری سەقز (مامۆستای ناوەندی) بووە. ساڵی 1958 شاری سنەی جێ‌ هێشتووە و لە زانكۆی تاران وەرگیراوە و لە هەمان زانكۆدا بەكالۆریۆسی لە (فیزیك) و دواتریش ماجستێری لە (Industrial Management)دا، بەدەست هێناوە. 
لەگەڵ چوونی بۆ زانكۆی تاران، لە (ڕادیۆی تاران) وەك وەرگێڕ و ڕیپۆرتێر و بێژەر و دواتریش لە چەند بوارێكی تری ڕاگەیاندندا كاری كردووە. لە ڕادیۆ تاراندا لەگەڵ مامۆستایانی بەناوبانگی موزیكی ئێرانی و كورد، وەك: مورتەزا حەنانە، مستەفا كەسرەوی، حسێن عەلی مەللاح، عەلی ئەسغەر بەهاری، حەسەن یوسف زەمانی، حسێن یوسف زەمانی، فەرەیدوون ناسڕی، عەلی تەجویدی، موجتەبا میرزادە، پەیوەندی پەیدا كردووە و لەگەڵ ئۆركێستراكانی: سەمفۆنیك، گەورەی ڕادیۆ ئێران، وەزارەتی هونەرە جوانەكان و ئۆركێستراكانی تری ئەو سەردەمەی ئێران، دەیان ئاواز و گۆرانی تۆمار كردووە.
ساڵی 1966 لەسەر داوای خۆی ڕووی لە عێراق كردووە و لە بەشی (پەروەردەی سەفارەتی ئێران) وەك مامۆستا دەستبەكار بووە، ساڵی 1967 بەرەو ئێران گەڕاوەتەوە.

سەرەتای حەفتاكان، وەك بەڕێوەبەری گشتیی ڕادیۆ و تەلەفزیۆنی ناوچەی خۆرئاوای ئێران دەستنیشان كراوە، دوای شۆڕشی ئێران و تا ساڵی 1982 لە كاری ڕاگەیاندن لە شاری تاران بەردەوام بووە.

ساڵی 1983 بە هۆی باری نالەباری ئێران، ڕووی لە باشووری كوردستان كردووە و لە ناوەندی ڕاگەیاندنی (ی.ن.ك) لە ناوچەی سەرگەڵو- بەرگەڵودا ماوەتەوە، پاش شەش مانگ وەك پەنابەر ڕووی لە ئەوروپا كردووە.
ساڵانی 1985- 1986، دوو كاسێتی لە لەندەن بڵاوكردەوە، كاری موزیكی ئەم دوو بەرهەمە، لە لایەن هونەرمەند (بابەك ڕادمەنش) ئامادە كراون. 
ساڵانی 1986- 2002 لە شاری لەندەن ژیاوە و ئەندامی (مەڵبەندی ڕۆشنبیریی كورد) بووە، بۆ ماوەی سێ‌ خولیش وەك سەرۆكی ئەو ناوەندە كەلتوورییە، بە خۆبەخش خزمەتی كردووە.

نیوەی دووەمی ساڵی 2002، كاتێك بارودۆخی باشووری كوردستان تا ڕادەیەك جێگیر بوو، لەسەر ئاوات و ئاوازی گۆرانیی (ئەگەڕێمەوە بۆ وڵاتەكەم) بەرەو نیشتمان گەڕاوەتەوە.

سەرەتای 2003، ناوەندێكی بە ناوی (ئادان) لە شاری سلێمانی كردەوە، كە دواتر بوو بە (ئنستیتیوتی كەلەپووری كورد)، ویستی لە ناو جەرگەی كوردستان و بە شێوەیەكی سەربەست و ئازادانە، درێژە بە خەباتی نەپساوەی كەلتووری و هونەری بدات. لە پێناوی فراوانكردنی ئەرك و ئامانجی ڕێكخراوەكەی، لە شاری دهۆك سەنتەرێكی تر و لە شاری كەركووكیش ئۆفیسێك و چەندین نوێنەرایەتیی لە باشوور و پارچەكانی تری كوردستاندا، كردەوە.

كار و چالاكییەكانی ئنستیتیوت، چەند بوارێكی كەلتووری كورد و كەمەنەتەوە و پێڕەوانی ئایین و ئایینزاكانی كوردستانی، بە كۆكردنەوە و پاراستن و بڵاوكردنەوەی فۆلكلۆر و كەلەپووریان... دەگرێتەوە.

م.مەزهەر نزیك بە 14 ساڵە، ڕۆژانە لەم پێناوەدا خەبات دەكات و ئەزموونی چەند ساڵەی خۆی، لە بواری هونەری و كەلتووری داناوە و بە شێوەیەكی بەردەوام سەرپەرشتی پڕۆژە و كار و چالاكییەكان دەكات و ڕەنجیان بۆ دەكێشێت. 

ئنستیتیوت دەیان كتێب و ئەلبوومی بڵاوكردووەتەوە، كە بۆ ئێستا و داهاتووی كورد دەبنە سەرچاوەیەكی باوەڕپێكراو، جگە لە چەندین چالاكیی كەلتووری، كە هەندێكیان لەسەر ئاستی كوردستان و ناوچەكە بە كاری ناوازە و (داهێنان) دادەنرێن... لە مێژووی ڕۆشنبیریی كوردیدا، یەكەم جارە بە شێوەیەكی زانستی و مۆدێرن، ناوەندێك بەم شێوەیە بایەخ بە كەلتووری زارەكی بدات و وەك كەلتوورێكی نوێ‌، بە كۆمەڵگەی جیهانی بناسێنێت.

هونەرمەند مەزهەر خالقی لە نێوانی ساڵانی (1958- 1979)دا، نزیكەی 200 بەرهەمی تۆمار كردووە، گۆرانییەكانی دوای 1958 لە ڕادیۆكانی سنە، تەورێز، كرماشان و تاران تۆمار كراون، هەر لە ئەرشیڤی ڕادیۆكاندا ماونەتەوە و زۆربەیان، بە شێوەیەكی ئاسایی بڵاو نەبوونەتەوە و هەندێكیان، دوای ڕاپەڕینی ساڵی 1979ی گەلانی ئێران، ئاكامیان نادیارە.

ساڵی 2005، ئنستیتیوت بڕیاری دا (ئەلبوومی یادگارییەكان) ئامادە بكات، وەك پڕۆژەیەك  لە پێناوی كۆكردنەوە و زیندووكردنەوە و نوێكردنەوەی بەرهەمی هونەرمەندانی هەر چوار پارچەی كوردستان. ساڵی 2007، بە كۆششی چەند دۆستێك و داواكاریی شەیدایانی دەنگی ئەم هونەرمەندە، بڕیاری ئامادەكردنی ئەلبوومی (م.خالقی)یش درا، ئەلبوومەكە سیپارەیەك و 12 سیدییە و 128 بەستە و چەند مەقامێكی تێدایە، كە كۆكراوەی ئەرشیڤی چەند دۆستێكی هونەرمەند و خەڵك و تۆمارگەكان بوو. 

م.مەزهەر یەكەم هونەرمەندی كوردە، كە گۆرانیی فۆلكلۆری لەگەڵ ئۆركێسترای سەمفۆنیك و ئۆركێسترا گەورەكانی ئەو سەردەمەی ئێراندا، بە شێوازێكی مۆدێرن تۆمار كردبێت، بە مەرجێك گۆرانییەكان ڕەسەنایەتی و مۆركی میللییان نەشێوێت. 

دۆستایەتیی هونەر و ئەدەبی تێكەڵ كردووە، دیارترین شیعری شاعیرانی كلاسیك و ڕۆمانسی و هاوچەرخی كوردی هەڵبژاردووە و هەر یەكەیانی لەگەڵ ئاوازی گونجاودا بەكارهێناوە، هەندێكیانی لەگەڵ هۆنراوە و ئاوازی فۆلكلۆریدا، بە شێوەیەكی ناوازە ئاوێتە كردووە. 
هۆنراوەی گۆرانییەكانی، هی شاعیرانی وەك: وەفایی، نالی، كوردی، مەولەوی، بێسارانی، ئەدەب، بێخود، قانیع، دڵدار، شەریف سنەیی، گۆران، پیرەمێرد، ئیبراهیم ئەحمەد، محەممەد ڕەسووڵ هاوار، شێركۆ بێكەس... هەروەها چەند شاعیرێكی تری خۆرهەڵاتی كوردستان، كە هاوكار و هاوڕێی بوون و بە تایبەت هۆنراوەیان لەسەر ئەو ئاوازانە داناوە، كە م.مەزهەر داوای لێ‌ كردوون: د.عابید سیراجەدینی، عوسمان ئەحمەدی، د.محەممەد سدیق موفتی زادە، سوارە ئێلخانی زادە.  

(بنكەی ڕووناكبیریی گەلاوێژ) ڕۆژی 19/5/2012 لە (هۆڵی تەوار) لە شاری سلێمانی، مەراسیمێكی ڕێزلێنانی بۆ ئەم هونەرمەندە ساز كرد و چەند خەڵاتێك و كۆمەڵێك چالاكی پێشكەش كران...

سەرچاوە:
هاواری دڵ، گۆرانییەكانی مامۆستا مەزهەر خالقی، ئا: بوار نوورەدین سابیر، چاپی پێنجەم، سلێمانی، چ(شڤان)، 2007. 
ئەلبوومی یادگارییەكانی مەزهەر خالقی، ئامادەكردن و بڵاوكردنەوەی ئنستیتیوتی كەلەپووری كورد، هەولێر، چ(ئاراس)، 2007.
مەزهەر خالقی- سروشت لە زایەڵەی میلۆدییەكدا، ئا: ژاوێن شاڵی، بڵاوكراوەی بنكەی ڕووناكبیریی گەلاوێژ- بە بۆنەی بەخشینی خەڵاتی ڕٍێزلێنان لە هونەرمەندی گەورە (مەزهەر خالقی)، سلێمانی، چ(حەمدی)، 2012.

ئا: بوار نوورەدین سابیر