عەلادین سەجادی

ناوی‌ تەواوی‌ (عەلادین نەجمەدین عیسامەدین)ە و لەبنەماڵەی‌ ناوداری‌ (سجادی)یە، ساڵی (1907) هاتۆتە دنیاوە لەخێزانێکی ئایینیدا گەورە بووە.

ساڵی (1927) بۆ خوێندن هاتووەتە شاری‌ سلێمانی و لەمزگەوتی شێخ جەلال و مزگەوتی حاجی مەلا رەسوڵ بەفەقێیەتی دامەزراوە، ساڵی (1938) مۆڵەتی‌ مەلایەتی لای‌ مامۆستا شێخ بابەعەلی تەکیەیی وەرگرتووه و چووە بۆ بەغداو لەمزگەوتی نەعیمە خاتوون لەمەیدان بووە بەپێشنوێژو دانیشتن و کاری‌ ڕۆژانەی‌ له و مزگەوتەدا بووە، لەبەغدایش لای‌ مامۆستایان شێخ ئەمجەد زەهاوی و شێخ محەمەد قزڵجی بەهەندێ لەزانستە ئیسلامییەکاندا چووەتەوە، لەساڵی (1939)دا چووەتە مەیدانی ڕۆژنامەنوسی و لەساڵی(1941)دا بووە بەبەڕێوەبەری‌ گۆڤاری‌ (گەلاوێژ)و وردە وردە گەشەی‌ پێکردووە تا داخستنی لە(1949)دا.

لەساڵی (1948)دا پاش ڕاپەڕینە مەزنەکەی‌ کانون، گۆڤاری‌ (نزار)ی بەعەرەبی و کوردی دەرکردووە کە گۆڤارێکی نیشتمانپەروەری سیاسی بووە، پاش شۆڕشی پیرۆزی‌ 14ی تەمموزو تا ساڵی (1974) مامۆستای‌ ئەدەب و مێژووی‌ ئەدەبی کوردی بووە لەکۆلێژی ئادابی زانکۆی بەغدا، هەر لەساڵی(1974)دا کراوە بەئەمینداری‌ گشتی ئەوقاف و (3) ساڵ له و کارەدا ماوەتەوە، ساڵانی پاشەوەی‌ بەخانەنشینی و خزمەتی ئەدەبەوە بەڕێ کردووە، 13-12-1984 کۆچی دوایی کردووه و لەگۆڕستانی شێخ عەبدولقادری گەیلانی لەشاری‌ بەغدا لەنزیک شێخ عەبدوڕەحمان ئەبولوافی نەقشبەندی و شێخ ڕەزای‌ تاڵەبانی بەخاک سپێردراوە.

سەجادی لەبواری رۆژنامەگەریدا خزمەتێكی گەورەی كردووە‌و لەگەڵ مامۆستا ئیبراهیم ئەحمەد لەنێوان ساڵانی (1939-1949) گۆڤاری گەلاوێژیان دەركردووە. لەگەڵ دەركردنی ئەو گۆڤارە گۆڤاری نزاری بەزمانی كوردی‌و عەرەبی دەركردووە.
لەدوای ساڵی 1958 وەك مامۆستای وانەبێژ لەبەشی كوردی كۆلیجی ئادابی زانكۆی بەغدا وانەی مێژووی ئەدەبی كوردی وتۆتەوە.
ئەندامی كارای كۆڕی زانیاری كورد بووە‌و چەندین بابەتی ئەدەبی‌و زمانەوانی زانستی لەگۆڤاری كۆڕی زانیاری بڵاو كردۆتەوە.
دوو ساڵ ئەمینداری گشتی ئەوقاف بووە‌و دواتر وازیهێناوە‌و خۆی تەرخانكردووە بۆ تەواوكردنی كارە رۆشنبیرییەكانی.
مامۆستا سەجادی خاوەنی زیاتر لە 14 كتێبی ئەدەبی‌و مێژوویی‌و كەلەپوری‌و رەخنەییە لە دیارترینیان مێژووی ئەدەبی كوردی‌و رشتەی مرواری‌و گەشتێك لەكوردستانە.

ئەگەر بەشێوەیەکی گشتی بڕوانینە بەرهەمەکانی دەبینین زۆربەی‌ زۆریان دەربارەی‌ ئەدەبی کوردین و هەندێکیشیان لەخانەی‌ کەلەپوورو فۆلکلۆردا دادەنرێن و لەهەموو بەرهەمەکانیدا ئەمانەتی زانستی‌ پاراستووه و هەموو سەرچاوەیەکی دیاری‌ کردووه و لەنوسیندا شێوەیەکی نوێی گرتووەتەبەرو لەهەندێ بابەتە نوسیندا بەداهێنەر دەدرێتە قەڵەم.

(مستەفا نەریمان) لەچلەکەیدا دەڵێت: (له و چل و دوو ساڵەی‌ کە مامۆستا سەجادیم تیادا ناسیوه و تێکەڵاویم لەگەڵ پەیدا کردووە، خووڕەوشت و هەڵسوکەوتی ڕۆژانەی‌ وەک نووکی قەڵەمەکەی‌ خاوێن و بێگەرد بوو، لەپاشملە ناوی‌ کەسی بەخراپە نەهێناوه و دڵی کەسیشی نەڕەنجاندووە).

به و هێزەوە لەماوەی‌ سی و یەک ساڵدا بیست و یەک کتێبی بەقەوارەی‌ (5366) لاپەڕە چاپکردووە ئەمەش دەکاتە 4%ی کتێبی کوردی ئه و ماوەیە، هیچ نوسەرێکی کوردمان بەقەوارەی‌ کتێب نەگەیشتووەتە ڕادەی‌ خزمەتی ئه و جگە لەمامۆستای‌ پایە بڵند (مەلا عەبدولکەریم مودەریس) کە بەسێ هەزار لاپەڕە کەوتووەتە ژووریەوە. سەڕەرای‌ ئه و هەموو بەرهەمە چاپکراوانە، سەجادی چەند بەرهەمێکی حازرە چاپی بەجێ ماوە وەک (بەرگی نۆهەمی رشتەی‌ مرواری‌) و (بەرگی دووهەمی دەقەکانی ئەدەبی کوردی)و (کتێبی زیندەوەر)، هەروەها ڕۆژانە بیرەوەری‌ تایبەت بەخۆی یاداشت کردبوو. لەگەڵ‌ ئەوانەشدا هەرگیز لەخۆبایی نەبووه و هەوڵی ئەوەشی داوە بەرهەمی پوختترمان پێشکەش بکات، ڕۆشنبیرو ئەدیب و نوسەر دەبێت لەژیاننامه و خوڕەوشتەکانی کەڵک وەربگرن و بیکەنە مەشخەڵ لەگۆڕەپانی ڕۆشنبیرییاندا، بەمە رۆحی مامۆستا شاد دەبێتەوە. 

هەرەوەک خۆی لەپێشەکی کتێبی (مێژووی‌ ئەدەبی کوردی)دا دەڵێ:)دەمێ ساڵە، بگرە ئەوەتەی‌ هۆشم کردۆتەوە، لەکانگای‌ دڵەوە حەزم لەئەدەب و ئەدەبیات کردووە، به و بۆنەوە گەلێ جار خووم ئەدایە خوێندنەوەی‌ ئه و شتانە کە ئاشنایەتیان بەئەدەبەوە هەیە، بەتایبەتی هینەکانی ڕۆژهەڵات چ عەرەبی، چ فارسی، ئەمە بێجگە لەئەدەبیاتی ڕۆژئاوا – جۆش و خرۆشێکی ئەدامێ و ئەیخستمە عالەمێکی ترەوە، ماوەیەکی باش ئەمە ئیشم بوو، بەبێ ئەوە بچم بەلای‌ بیروباوەڕێکی ترا ! ……)، دواتر دەڵێت (ڕۆژێک شتێکم ئەخوێندەوە، کە لێبومەوە سەرلەنوێ لەدڵی خۆما وردم ئەکردەوە، لەمەوە کتوپڕ ئەوە هات بەبیرما کە ئایە من چیم؟ ئینگلیز؟ نە و. عەرەبم ؟ نە و..بەڵکو کوردم باشە کە کوردم ئەبێ لەنەتەوەی‌ کوردبم، کە لەنەتەوەی‌ کورد بووم ئەمەی تێ گەیاندن، کە کورد ناوی‌ لەلاپەڕەی ڕۆژگاردا هەیه و ئەمیش ئمێکە بۆ خۆی، زۆری‌ پێ نەچوو له و زەریایی خەیاڵە کەوتمە سەر ئەوە کە میللەت مادام میللەت بوو، بێ گومان دەبێ زمان و ئەدەبیات و تاریخی (مێژووی‌) ببێ، ئەگەر نەبێ بەهیچ ناژمێررێ و هیچ نی یە، لێرەدا سەرم لێ تێکچوو. تەماشای خۆم ئەکەم هیچی تر نیم تەنها کورد نەبێ، تەماشای بارەکەی‌ تری ئەکەم سەیر ئەکەم تەنیا کورد نەبێ هەموو شتێکی ترم! کسپەیەک لەدڵمەوە هات، بەوە دڵی خۆم دایەوە کە نەتەوەی‌ قەومێکم کە لەبەرە بەیانی مێژووە بەم زمانە کە من قسەی‌ پێ ئەکەم و پێی‌ ئەنوسم قسە ئەکەن و هیچ کۆسپێک لای‌ نەداون لەڕێگەی‌ خۆیان، بەتایبەتی کە ئەمیر شەرەفخانی بتلیسی لە (1005)ی هیجری و (امین زەکی بەگ) لە (1936)ی میلادی، مێژوویان بۆ قەومەکەم نوسیوە، بست بست گەشکەم ئەکردو هیوام بەخۆم و بەقەومەکەم تازەتر ئەبوەوە …)

مومتاز حەیدەری لەچلەی‌ ماتەمینی مامۆستای‌ نەمردا دەڵێت: (مردوو لنگی درێژ دەبێتەوە) ئەوەتا بەر لەساڵ و نیوێک وتارێکم لەخولی دووەمی ژمارەی‌(12)ی نوسەری‌ کورد لەژێر ناوی‌ (مامۆستا سەجادی، خەرمان بەرەکەت)دا نوسی، داوای‌ ئەوەم کرد تا مامۆستا سەجادی لەژیانە میهرەجانێکی ئەدەبی گەورەی‌ ڕێزگرتنی بۆ ساز بکرێ، بەڵام بەداخەوە زۆریش بەداخەوە، بەتاقە دێڕێکیش پێشوازی‌ پێشنیارەکە نەکرا ….. !! ئێستاکەش وا ڕۆڕۆی بۆ دەکەین، فرمێسکی بۆ دەڕێژین، ئەرێ تاکەی‌، زیندووکوژەی‌ مردوو پەرست بین ؟!)


ئەمەش ناوی‌ کتێبەکانی و ساڵی دانانیانن:-

1. مێژووی‌ ئەدەبی کوردی، (1952) و (چاپی دووەم 1971).

2. ناوی‌ کوردی، (1953).

3. ڕشتەی‌ مرواری‌، بەرگی یەکەم، (1957) و (چاپی دووەم 1999)و (چاپی سێیەم 2005)

4. ڕشتەی‌ مرواری‌، بەرگی دووەم، (1957) و (چاپی دووەم 1999)و (چاپی سێیەم 2005).

5. ڕشتەی‌ مرواری‌، بەرگی سێیەم، (1958) و (چاپی دووەم 1999)و (چاپی سێیەم 2005).

6. ڕشتەی‌ مرواری‌، بەرگی چوارەم، (1968) و (چاپی دووەم 1999)و (چاپی سێیەم 2005).

7. ڕشتەی‌ مرواری‌، بەرگی پێنجەم، (1972) و (چاپی دووەم 1999)و (چاپی سێیەم 2005).

8. ڕشتەی‌ مرواری‌، بەرگی شەشەم، (1979) و (چاپی دووەم 1999)و (چاپی سێیەم 2005).

9. ڕشتەی‌ مرواری‌، بەرگی حەوتەم، (1980) و (چاپی دووەم 1999)و (چاپی سێیەم 2005).

10. ڕشتەی‌ مرواری‌، بەرگی هەشتەم، (1983) و (چاپی دووەم 1999)و (چاپی سێیەم 2005).

11. گەشتێک لەکوردستاندا، (1956).

12. شۆڕشەکانی کورد (1959) و (چاپی‌ دووەم 2005).

13. هەمیشە بەهار (1960).

14. دەستوورو فەرهەنگی زمانی کوردی، (1961).

15. ئەدەبی کوردی و لێکۆڵینەوەی‌ ئەدەبی کوردی، (1968).

16. نرخ شناسی، (1970).

17. دوو چامەکەی‌ نالی و سالم، (1973).

18. کوردەواری‌، (1974).

19. دەقەکانی ئەدەبی کوردی (1978).

20. خۆشخوانی، (1978).

سەرچاوە:

بە رنامەیەكی مێژووی كە ناڵی خاك، لە ئامادەكردنی زاهیر سدیق.
(دلێر عەلادین سجادی) ، (یادی سجادی) لەساڵی (1987)وەک وەفایەک بەئەدەبی کوردی و بەباوکی دەریکردووە.